جشن هولی، جشنی سراسر رنگ و شادی در هند

جشن هولی فستیوال رنگارنگ هند و نوید بخش فرا رسیدن بهار و شکوفایی طبیعت است.

جشن هولی (Holi) یا جشن رنگ‌ها، فستیوالی باستانی در کشور هند است. جشنی پرشور و هیجان که در آن روز اهالی هند با پرتاب پودرهای رنگی و بادکنک‌های آبی به یک‌دیگر آغاز فصل بهار و پایان زمستان را جشن می‌گیرند. امروزه، آوازه فستیوال هولی به خارج از مرزهای هند هم رسیده‌است و در ایالات متحده امریکا، بریتانیا و دیگر نقاط جهان هم جشن گرفته می‌شود. جشنی که موردتوجه بسیاری از گردشگران هم است و مسافران بسیاری برای حضور در جشن هولی با تور هند به این کشور سفر می‌کنند. با ایوار همراه شوید تا با قدم گذاشتن در تاریخ هند، نگاهی به گذشته جشن هولی و چگونگی برگزاری آن داشته باشیم.

فهرست مطالب

• آشنایی با جشن هولی
• افسانه های جشن هولی
• برگزاری جشن پرشور و هیجان هولی
• جشن هولی در کجا برگزار می شود
• جشن هولی در خارج از هند
• جشن هولی و تنش های مذهبی سال های اخیر

آشنایی با جشن هولی

جشن هولی (Holi) بیش از چهار قرن است ک در کشور هند برگزار می‌شود و جزوی از آیین هندو است؛ جشنی سراسر رنگ و شادی که همزمان با روز ماه کامل  در ماه مارس (March) یا ماه فالگونا در تقویم هندو (Phalguna) برگزار می‌شود. فستیوال رنگارنگ هولی، مراسمی است که همزمان با پایان زمستان و به مناسب استقبال از فصل بهار جشن گرفته می‌شود و به نوعی نمادی از شروع جدید است. البته با نگاهی بر سرگذشت هولی، آن را پیروزی خیر بر شر هم می‌نامند.

افسانه های جشن هولی

جشن هولی هم مانند بسیاری از جشن‌ها و مراسمات سنتی هر کشوری، تاریخچه‌ای را در دل خود جای داده‌است و آن را به افسانه‌های گوناگون و جالبی مرتبط می‌دانند. در داستان‌های هندو روایت شده‌است این جشن، نمادی از پیروزی خیر بر شر است. در روایت دیگری داستان عشق میان کریشنا، خدای هندو، به خدمتکار خود را الهام‌بخش جشن رنگ هولی می‌دانند.

انتقام نافرجام شیطان و پیروزی خیر

در هند باستان پادشاه شیطان با نام «هیرانیاکاشیپو» به دنبال کسب قدرت در میان مردمان آن زمان بود و تلاش می‌کرد همگی او را در جایگاه خدا پرستش کنند. پادشاهی که با ظلم و ستم‌های فراوان خود علیه مردم، بسیار منفور و ظالم شناخته می‌شد. در این میان، پسرش، پراهلادا، مخالف با او بود و «لرد ویشنو» را به عنوان پادشاه قبول داشت. هیرانیاکاشیپو که از این مسئله خشمگین بود، با همکاری خواهر خود، هولیکا، به دنبال کشتن پسر خود بود. هولیکا به واسطه قدرت ویژه خود، در برابر شراره‌های آتش آسیبی نمی‌دید و به راحتی می‌توانست از این ویژگی برای قتل پراهلادا استفاده کند. به همین منظور، آتشی را برپا کرد تا با آن این پسر را بسوزاند؛ اما قدرت ویژه هولیکا این‌بار نتوانست از او محافظت کند و باعث مرگ هولیکا شد و پراهلادا زنده ماند. از این رو، روز اول جشن هولی را «هولیکا داهان» (Holika Dahan) می‌نامند، به یاد این روز جشن می‌گیرند و از آن به عنوان پیروزی خیر بر شر یاد می‌کنند.

عشق میان خدای آیین هندو و رادا

در روایتی دیگر، هولی را به یاد عشق میان کریشنا، خدای هندو، و رادا جشن می‌گیرند. پوست کریشنا در نوزادی به علت نوشیدن شیر مسموم به رنگ تیره تغییر کرد. در دوران جوانی او عاشق دختری به نام رادا می‌شود که پوستی به رنگ روشن داشت. کریشنا عاشق رادا بود اما از داشتن پوست تیره خود شرمگین بود و احساس می‌کرد نمی‌تواند رادا را از آن خود کند. به همین منظور، مادر کریشنا از او خواست تا صورت رادا را به هر رنگی که می‌خواهد رنگ کند. در نهایت، با رنگ کردن صورت رادا این دو با هم ازدواج کردند. اتفاقی که الهام‌بخش رنگ‌آمیزی و شادی جشن هولی است.

برگزاری جشن هولی

در آستانه جشن هولی، مردمان هند در بسیاری از مناطق این کشور آتش‌هایی را برپا می‌کنند و آن را نمادی از سوزاندن ارواح شیطانی می‌دانند. این جشن مانند بسیاری از آداب و رسوم هندو، بخش‌های مختلفی را شامل می‌شود:

برپایی آتش و سوزاندن ارواح شیطانی در جشن هولی

از چند روز پیش از روز اصلی جشن هولی، مردم هند برگ‌های خشک و چوب‌های قابل اشتعال را جمع‌آوری کرده و در پارک‌ها، مراکز اجتماعی و فضاهای باز آتش روشن می‌کنند. در بالای هر آتش هم مجسمه هولیکا را می‌گذارند تا همانند افسانه روایت‌شده درباره این جشن، سوزانده شود.

شروع هولیکا داهان و روز اول جشن هولی

اولین روز جشن هولی را با الهام از افسانه پیروزی خیر بر شر، هولیکا داهان (Holika Dahan) می‌نامند. در روز اول، پس از غروب آفتاب به دور آتش خاموش جمع می‌شوند و عبادت‌های خود را بر اساس آیین و مذهب هندو انجام می‌دهند. سپس آتش را روشن می‌کنند و شروع به رقص و آواز می‌کنند؛ چراکه نمادی از پیروزی خیر بر شر است و آن را جشن می‌گیرند.

نمایش رنگ ها در روز دوم جشن هولی

مردمان هند برای روز دوم جشن هولی نام‌هایی مانند «رنگ‌والی هولی» (Rangwali Holi)، «ضولندی» (Dhulandi)، «فاگواه» (Phagwah) و «بدی هولی» (Badi Holi) را انتخاب کرده‌اند. روزی که رنگ‌های مختلف را بر روی سر و صورت یک‌دیگر ریخته و جشن می‌گیرند. کودکان و نوجوانان هم با پودرهای رنگی و بادکنک‌های آبی پر از رنگ بازی می‌کنند. نواختن سازهای کوبه‌ای و آواز خواندن هم در بخش‌های دیگر این جشن در روز دوم اجرا می‌شود.

بخش ویژه جشن هولی با طعم های خوشمزه

یکی از رسم‌های ویژه جشن هولی، پخت انواع شیرینی و غذاهای سنتی هندی است. «گوجیه» (Gujiya) که ترکیبی از فرآورده‌های لبنی و میوه‌های خشک است، یکی از محبوب‌ترین شیرینی‌های مخصوص هولی بوده که در این روز پخته می‌شود. نوشیدنی‌های مخصوص، گل گپه (Gol Gappe)، پاپری چات (Papri Chaat)، دال کچوری (Dal Kachori)، کانجی وادا (Kanji Vada) و داهی بهلا (Dahi Bhalle) از دیگر غذاهای خوش‌طعمی هستند که به مناسب جشن هولی پخته می‌شوند.

در روز بعد از پایان جشن رنگ‌ها در هند، مردم محلی پس از پاک‌کردن رنگ‌ها و نشانه‌های جشن، به مناسب هولی و تعطیلات به دیدار اقوام و نزدیکان خود می‌روند و این روز را در کنار آن‌ها سپری می‌کنند.

جشن هولی در کجا برگزار می‌شود؟

جشن رنگارنگ هولی در نقاط مختلف کشور هند به شیوه‌های گوناگونی برگزار می‌شود و نام‌گذاری‌های دیگری دارد. در ایالت بنگال غربی واقع در شمال شرقی هند، آن را «دول جاترا» (Dol Jatra) می‌نامند و با رقص و آواز جشن می‌گیرند. مردمان بخش جنوب هند در روز هولی، خدای عشق، کامادوا (Kamadeva) را می‌پرستند. در ایالت اوتاراکند هند (Uttarakhand) جشن هولی را Kumaoni Holi می‌نامند و با رقص و آوازهای کلاسیک هندی جشن می‌گیرند. در ایالت بیهار هند (Bihar) هم مردم در کنار برگزاری جشن هولی، خانه‌های خود را تمیز و محیط اطراف را از آلودگی و زشتی‌ها پاک می‌کنند.

در میان شهرهای مختلف هند، جشن هولی در ایالت اوترا پرادش (Uttar Pradesh) هند به شکلی باشکوه و متفاوت برگزار می‌شود که هر ساله میزبان گردشگران بسیاری در این روز است. در شهر «بارسنا» (Barsana) واقع در این ایالت، این جشن با نام جشن لات مار هولی (Lath Mar Holi) برگزار می‌شود. یکی از بخش‌های جالب این جشن، نمایشی است که زنان و مردان در کنار یک‌دیگر اجرا می‌کنند. زنان با چوب‌های نمادین و فریبندگی خاص خود تلاش می‌کنند به سوی مردان بروند و در مقابل مردها هم با سپر از خود محافظت می‌کنند. آواز و پای‌کوبی هم از بخش‌های اصلی جشن لات مار هولی در بارسنا است.

جشن هولی در خارج از هند

امروزه، جشن هولی تنها در هند برگزار نمی‌شود. به واسطه مهاجرت بسیاری از مردمان هند و ساکنین جنوب آسیا به سایر نقاط دنیا، این جشن در جهان هم محبوب است. هندیان ساکن در کشور انگلستان با هدف معرفی فرهنگ هند به دنیا، این روز را با برگزاری نمایش‌هایی با مضمون افسانه‌های روایت‌شده در تاریخ جشن هولی، آوازخوانی و پای‌کوبی جشن می‌گیرند. جشن رنگارنگ هولی در ایالات متحده امریکا و اروپا هم برگزار می‌شود. اما برگزاری این جشن در این مناطق با انتقادهایی همراه است؛ عده‌ای معتقدند جشنی که مردم امریکا و اروپا با نام هولی برگزار می کنند، هیچ نشانه‌ای از جشن اصیل هولی را به همراه ندارد و تنها یک مهمانی ساده پر از ساز و آواز است.

جشن هولی و تنش های مذهبی سال های اخیر

به طور کلی، هدف از برگزاری جشن رنگارنگ و سنتی هولی، وحدت و داشتن لحظاتی خوش در میان مردم جوامع مذهبی با هر دین و آیینی است. اما در سال‌های اخیر به علت تصویب برخی قوانین از سوی دولت هند و مخالفت مردم با قوانین مرتبط با شهروندان، این جشن با تنش‌ها و درگیری‌های بسیاری همراه بود. درگیری‌های مرگباری که کل هند را دربرگرفت. هولی در گذشته، روزی برای جشن و شادی بود؛ اما در سال‌های اخیر گزارشاتی از تجاوز و آسیب‌های جنسی در این مراسم پخش شده‌است. جشنی بهاری و شگفت‌انگیز که می‌توانست فرصتی برای حال خوب مردم باشد، به روزی ترسناک برای عده‌ای تبدیل شده‌است.

در این مطلب از مجله ایوار معرفی کامل جشن هولی پرداختیم، جشنواره بهاری و رنگارنگی که با هدف برداشتن مرزها و نزدیکی اقوام مختلف به یک‌دیگر برگزار می‌شود.