معرفی رود دانوب، سفری طولانی در قاره اروپا

رود دانوب از ارتفاعات جنگل سیاه آلمان سرچشمه می گیرد و پس از پیمودن ۲۸۵۰ کیلومتر در قاره اروپا، در نهایت به دریای سیاه می ریزد.

رود دانوب (Danube River)، دومین رودخانه طولانی اروپا پس از «رود ولگا» (Volga) است. هنرمندان اروپایی بارها در آثار خود عظمت رود دانوب را ستایش کرده‌اند. والس معروف «دانوب آبی» (An der schönen، blauen Donau) اثر «یوهان اشتراوس پسر» (Johann Strauss) که در سال ۱۸۶۷ میلادی نواخته شده است، قرن‌ها نماد امپراتوری وین بود. رود دانوب در قرن ۲۱ به‌عنوان یک شریان تجاری مهم، جایگاه مهمی در اروپا دارد و یکی از منابع تولید نیروی برق آبی است. سه پایتخت مهم اروپایی وین، بوداپست و بلگراد نیز در ساحل رود دانوب قرار دارند و برای رشد اقتصادی خود به این رودخانه وابسته‌اند. بیایید بیشتر با رود دانوب و مسیر طولانی که طی می‌کند، آشنا شویم.

رود دانوب کجاست

 رود دانوب (Danube River)، دومین رودخانه طولانی اروپا پس از ولگا (Volga) است. این رودخانه از ارتفاعات جنگل سیاه (Black Forest) در غرب آلمان سرچشمه می‌گیرد و پس از پیمودن ۲۸۵۰ کیلومتر در قاره اروپا، در نهایت به دریای سیاه می‌ریزد. این رودخانه در طول مسیر خود از ۱۰ کشور آلمان، اتریش، اسلواکی، مجارستان، کرواسی، صربستان، بلغارستان، رومانی، مولداوی و اوکراین عبور می‌کند. به‌همین دلیل جای تعجب نیست که این رود در زبان‌های مختلف نام‌های متفاوتی مثل die Donau در آلمانی، Dunaj در اسلواکی، Duna در مجارستان و Dunărea در رومانی دارد.

رود دانوب در طول تاریخ همواره نقشی حیاتی در استقرار و تکامل سیاسی اروپای مرکزی و جنوب شرقی ایفا کرده است. سواحل آن این رودخانه در کنار قلعه‌ها و دژهای نظامی، مرز بین امپراطوری‌های بزرگ را تشکیل می‌داد و یک شاهراه تجاری حیاتی بین ملت‌های مختلف بود.

معنی دانوب

دانوب یک نام قدیمی اروپایی است که از کلمه سلتی «danu» یا «don»، نام خدایگان قوم سلت، گرفته شده است. این نام‌ها خود از زبان نیاهندواروپایی Dehnu ریشه گرفته است. دانوب در طول تاریخ به نام‌های دیگری مثل دوناج (Dunaj)، دزوینا/داوگاوا (Dzvina/Daugava)، دون (Don)، دونتس (Donets)، دنیپر (Dnieper)، دنیستر (Dniestr)، دیسنا (Dysna) و تانا/داتنو (Tana/Deatnu) نیز شناخته می‌شده است که همگی از واژه نیاهندواروپایی Dehnu ریشه گرفته‌اند.

ویژگی های فیزیکی رود دانوب

حوضه رودخانه دانوب دومین حوضه رودخانه در اروپا است. این حوضه بین‌المللی‌ترین حوضه رودخانه در جهان نیز است که از قلمرو ۱۹ کشور می‌گذرد. اکوسیستم‌های حوضه رودخانه دانوب از نظر زیست‌محیطی، اقتصادی، تاریخی و اجتماعی بسیار ارزشمند هستند، اما در معرض تهدید جدی آلودگی‌های کشاورزی، صنعت و شهری قرار دارند.

جغرافیای طبیعی دانوب

حوضه آبریز وسیع دانوب به مساحت ۸۱۷ هزار کیلومترمربع شامل انواع عوارض طبیعی است که بر منشا و رژیم جریان آب آن تاثیر می‌گذارد. این حوضه آبریز متشکل از شبکه‌ای از ۳۰۰ رودخانه است که بیش از ۳۰ مورد از این رودخانه‌ها قابل کشتیرانی هستند.

گسترش حوزه رودخانه دانوب در طول مسیر خود یکسان نیست؛ به‌طوری که حدود ۴۷ هزار کیلومترمربع تا محل تلاقی با رود این (Inn) و ۲۱۰ هزار کیلومترمربع پس از پیوستن به رو دراوا (Drava) و ۵۹۰ هزار کیلومترمربع در محل تلاقی رودخانه ساوا (Sava) و تیسا (Tisza) است و هر چه به انتها می‌رسد سرعت رشد حوضه کاهش می‌یابد. بیش از نیمی از کل حوزه دانوب توسط سرشاخه‌های بالادستی آن تامین می‌شود که از کوه‌های آلپ و سایر مناطق کوهستانی منشا می‌گیرند و تا دو سوم کل رواناب رودخانه را تشکیل می‌دهند.

سه حوضه اصلی دانوب

حوضه رودخانه دانوب را می‌توان براساس شیب‌ آن به سه زیر منطقه تقسیم کرد: حوضه فوقانی، حوضه میانی و حوضه پایینی. «دانوب فوقانی» از سرچشمه خود در جنگل سیاه آلمان تا دره‌ای به نام «دروازه مجارستان» (Hungarian Gates) در رشته کوه‌های آلپ اتریش و «کوه‌های کارپات غربی» (Western Carpathian Mountains) امتداد دارد. «دانوب میانی» از تنگه دروازه مجارستان تا «دروازه‌های آهنین» (Iron Gate) در جنوب رومانیایی کارپات ادامه دارد.  «دانوب پایینی» نیز از دروازه آهنین تا مصب دلتا‌مانند رود در دریای سیاه جریان دارد.

دانوب فوقانی

دانوب فوقانی از اتصال دو نهر کوچک، «بریگ» (Breg) و «بریگاچ» (Brigach)، در دامنه‌های شرقی کوه‌های جنگل سیاه آلمان سرچشمه می‌گیرد که بخشی از آن از سنگ آهک تشکیل شده است. این دو نهر در شهر «دوناشینگن» (Donaueschingen) به‌هم می‌پیوندند و دانوب در بستری باریک و صخره‌ای به سمت شمال‌شرقی جریان پیدا می‌کند. دانوب به‌سمت شمال جریان پیدا می‌کند و از دامنه‌های جنگلی کوه‌های سوابی (Swabian) و فرانکونی (Franconian) بالا می‌رود و بین اینگولشتات (Ingolstadt) و رگنسبورگ (Regensburg)، دره‌ای خوش‌منظره مثل یک تنگه را تشکیل می‌دهد. در جنوب مسیر رودخانه، فلات وسیع باواریا (Bavarian Plateau)، پوشیده از لایه‌های ضخیم رسوب‌ رودخانه از شاخه‌های متعدد آلپ، امتداد دارد. ساحل رودخانه در این مناطق کم‌ارتفاع و یکنواخت است و به‌طور عمده از مزارع، ذغال‌سنگ نارس و باتلاق تشکیل شده است.

در رگنسبورگ، دانوب به شمالی‌ترین نقطه خود می‌رسد و از آنجا به سمت جنوب منحرف می‌شود و از کشوری وسیع، حاصلخیز و هموار عبور می‌کند. اندکی قبل از رسیدن به «پاسائو» (Passau) در مرز اتریش، رودخانه باریک می‌شود و کف آن مملو از صخره‌ها و آب‌تل است. سپس دانوب از قلمرو اتریش می‌گذرد و به دامنه‌های جنگل بوهمی (Bohemian Forest) می‌ریزد و یک دره باریک را تشکیل می‌دهد. برای حفاظت در برابر سیلاب دانوب، سدهایی در نزدیکی پاسائو، لینتس (Linz) و اردگگر (Ardagger) ساخته شده است. رود دانوب در پاسائو با پیوستن رودخانه «این» (INN)، بزرگترین شاخه دانوب بالایی، بزرگ می‌شود. رودخانه‌های ایلر (Iller)، لش (Lech)، ایسار (Isar)، تراون (Traun)، انز (Enns) و موراوا (Morava ) دیگر شاخه‌های اصلی مسیر دانوب بالایی هستند.

دانوب میانی

دانوب میانی بیشتر شبیه یک رودخانه پهن با کرانه‌های کم‌عمق است و عرض آن به بیش از یک‌ونیم کیلومتر می‌رسد. تنها در دو بخش ویشگراد (Visegrad) مجارستان و گردنه دروازه‌های آهنین است که رودخانه از میان دره‌های باریک جریان دارد و در باقی مسیر از زمین هموار دشت‌های آلفولد کوچک (Little Alfold) و آلفولد بزرگ (Great Alfold)، یا همان دشت‌های مجارستان، و قله‌های کم ارتفاع کارپات غربی و کوه‌های ترانسدانوبیا (Transdanubian) عبور می‌کند.

دانوب بلافاصله پس از خروج از تنگه دروازه مجارستان در نزدیکی براتیسلاوا (Bratislava) اسلواکی، وارد دشت آلفولد کوچک می شود. در آنجا جریان رودخانه به‌طور ناگهانی کند می‌شود و قدرت حمل‌ونقل خود را از دست می‌دهد، به‌طوری که مقادیر زیادی شن و ماسه در کف رودخانه رسوب می‌کند. نتیجه این رسوب، تشکیل دو جزیره، یکی در سمت اسلواکی و دیگری در سمت مجارستان، است که مجموعا دارای مساحتی در حدود ۱۹۰۰ کیلومترمربع هستند و ۱۹۰ هزار نفر را در خود جای داده‌اند.

در این قسمت گل‌ولای کف رودخانه ناوبری را مختل و گاهی رود را به دو یا چند کانال تقسیم می‌کند. در شرق کمارنو (Komárno)، رود دانوب وارد تنگه ویشگراد (Visegrád Gorge) می‌شود، که بین دامنه‌های کارپات‌غربی و کوه‌های ترانسدانوبیا مجارستان قرار دارد. کرانه راست رودخانه مملو از قلعه‌ها، دژها و کلیساهای جامع سلسله آرپاد مجارستان (Árpád) بین قرون ۱۰ تا ۱۵ میلادی است.

سپس دانوب از کنار بوداپست، دشت بزرگ آلفولد، کرواسی، صربستان و رومانی می‌گذرد تا به تنگه دروازه آهنین برسد. در این مقطع بستر رودخانه کم‌عمق و باتلاقی است و شیب‌های پلکانی کم‌ارتفاعی در امتداد هر دو طرف ساحل کشیده شده‌اند. انباشت رسوبات رودخانه تعداد زیادی جزیره از جمله جزیره «چپل» (Csepel) را در نزدیکی بوداپست ایجاد کرده است.

 در این مسیر طولانی، آب رودهای دراوا، تیسا و ساوا به دانوب می‌پیوندند که رژیم  آبی رودخانه را به‌شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد و میانگین رواناب از حدود ۲۴۰۰ مترمکعب در ثانیه در شمال بوداپست به  ۵۶۰۰ مترمکعب در دروازه آهنین افزایش پیدا می‌کند. در این بخش رودخانه با ابهت‌تر به‌نظر می‌رسد و عمق و سرعت جریان رودخانه به‌طور گسترده‌ای در نوسان است. تندآب‌ها و صخره‌های دروازه آهنین روزگاری بخشی از رودخانه را غیرقابل تردد می‌کرد تا اینکه یک کانال ناوبری جانبی ساخته شد تا کشتی‌های شناور در رودخانه در مقابل جریان قوی به سمت بالادست بکسل شوند.

دانوب پایینی

آن‌سوی دروازه آهنین، دانوب پایینی در دشت وسیعی جریان دارد. رودخانه کم‌عمق‌تر و پهن‌تر می‌شود و سرعت جریان آن کاهش می‌یابد. در سمت راست، دشت دانوبی (Danubian Plain) بلغارستان و در سمت چپ دشت رومانیایی (Romanian Plain) کم ارتفاع قرار دارد که با نواری از دریاچه‌ها و باتلاق‌ها از جریان اصلی رودخانه جدا شده است.

رودهای «سیرت» (Siret)، «اولت» (Olt) و «پروت» (Prut) انشعابات منتهی به رود دانوب در این بخش هستند که افزایش اندکی در کل رواناب رود ایجاد می‌کنند. در این قسمت بازهم چند جزیره در مسیر رودخانه ایجاد شده است. درست در جنوب چرناوودا (Cernavodă)، رود دانوب به سمت شمال می‌رود تا به گالاتسی (Galați) می‌رسد. اینجا است که رود به سمت شرق منحرف می‌شود و کرانه چپ آن برای مدت کوتاهی از قلمرو مولداوی (Moldovan) می‌گذرد. در نزدیکی تولچه (Tulcea) رومانی و در فاصله حدود ۸۰ کیلومتر از دریا،کم‌کم دلتای دانوب شروع می‌شود.

دانوب در ادامه به سه کانال تقسیم می‌شود؛ کانال «کیلیا» (Chilia) با ۶۳ درصد از کل رواناب دانوب، «سولینا» (Sulina) با ۱۶ درصد رواناب و «سنت جرج» (Sfântu Gheorghe) که ۲۱ درصد رواناب دانوب را تشکیل می‌دهد. پیمایش رودخانه فقط از طریق کانال سولینا امکان‌پذیر است  و ۶۳ کیلومتر آن صاف و لایروبی شده است.

 بین کانال‌ها نیز چندین نهر و دریاچه کوچک توسط نوارهای مستطیلی از زمین به نام آب‌تل (Grinduri) از هم جدا شده است. بیشتر آب‌تل‌ها قابل کشت و زرع هستند و برخی از آن‌ها با جنگل‌های بلند بلوط پوشیده شده‌اند.

دلتای دانوب مساحتی در حدود ۴۳۰۰ کیلومترمربع را پوشش می‌دهد ک به‌نسبت جوان است. حدود ۶۵۰۰ سال پیش دلتای دانوب یک خلیج کم‌عمق از ساحل دریای سیاه بود که به‌تدریج با گل‌ولای رودخانه پر شد. دلتای دانوب سالانه بین ۲۴ تا ۳۰ متر به سمت دریا رشد می‌کند.

عمق رود دانوب

همانطور که پیش از این اشاره کردیم، حوضه رودخانه دانوب را می‌توان براساس شیب‌ آن به سه زیر منطقه تقسیم کرد: حوضه فوقانی، حوضه میانی و حوضه پایین (شامل دلتای دانوب).

حوضه بالادست دانوب از سرچشمه دانوب در آلمان تا براتیسلاوا در اسلواکی امتداد دارد. حوضه میانی بزرگ‌ترین حوضه دانوب است که از براتیسلاوا تا سدهای دره دروازه آهنین در مرز بین صربستان و رومانی امتداد دارد. زمین‌های پست، فلات‌ها و کوه‌های رومانی و بلغارستان نیز حوضه پایین‌دست رود دانوب را تشکیل می‌دهند. در نهایت، رودخانه به سه شاخه اصلی تقسیم می‌شود و دلتای دانوب را تشکیل می‌دهد که مساحتی در حدود ۶۷۵۰ کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد.

بر این اساس، عمق رود دانوب در بخش‌های مختلف آن یکسان نیست. دانوب بالایی ۹۶۵ کیلومتر طول و ​​۰.۹۳ درصد شیب متوسط از بستر رودخانه دارد و با سرعت ۸ تا ۹ کیلومتر در ساعت حرکت می‌کند. عمق رودخانه در این بخش بین ۱ تا ۸ متر متغیر است.

در بخش میانی، دانوب بیشتر شبیه یک رودخانه پهن است که کرانه‌های کمتری دارد و عرض بستر آن به بیش از ۱.۵ کیلومتر می‌رسد. در این بخش آب رودخانه با سرعتی حدود نصف دانوب بالایی حرکت می‌کند. این رودخانه در نهایت در ۸۰ کیلومتری دریای سیاه به سه شاخه اصلی تقسیم می‌شود و یک دلتا را تشکیل می‌دهد.

آب شناسی رود دانوب

ویژگی‌های فیزیکی متفاوت حوضه رود دانوب بر میزان رواناب آن در هر سه بخش تاثیر می‌گذارد. در دانوب فوقانی رواناب‌ها محصول ذوب‌شدن برف و یخ‌های آلپ است و رواناب در ماه ژوئن به بیشترین و در زمستان به پایین‌ترین حد خود می‌رسد.

حوضه میانی دانوب نیز دو پیک رواناب در ماه ژوئن و آوریل دارد که هر فاز تا چهار ماه به طول می‌انجامند. دوره پیک رواناب در ماه ژوئن مثل حوضه فوقانی است و ۱۰ تا ۱۵ روز بعد به حداکثر خود می‌رسد. دوره پیک رواناب در ماه آوریل ناشی از آب‌های محلی در مسیر رودخانه، اعم از آب شدن برف دشت‌ها و بارش باران‌های بهاری در دشت‌ها و کوه‌های کم ارتفاع منطقه است.  دوره کم آبی رود نیز از ماه اکتبر شروع می‌شود و منعکس‌کننده دوره‌های خشک تابستان و پاییز است که مشخصه دشت‌های پست است.

در حوضه پایینی رود دانوب، تاثیر آلپ به‌طور کامل از رژیم رودخانه ناپدید می‌شود و حداکثر رواناب در ماه آوریل رخ می‌دهد و حداقل رواناب تا سپتامبر و اکتبر ادامه دارد.

رود دانوب همچنین مقادیر قابل توجهی ذرات جامد را حمل می‌کند که تقریبا همه آن‌ها از دانه‌های کوارتز تشکیل شده است. جابجایی مستمر این رسوبات در قسمت‌های مختلف بستر رودخانه، آب‌تل‌ها را تشکیل می‌دهد. در امتداد بین براتیسلاوا و کومارنو و در کانال سولینا، بیل‌های مکانیکی کششی دائما در حال کارند تا عمق مورد نیاز برای ناوبری را حفظ کنند. سدسازی در مسیر رودخانه نیز نحوه انتقال و رسوب‌گذاری رود را تغییر داده است. آب محصور در مخازن بیشتر گل‌ولای خود را از دست می‌دهد و آبی صافی که از سد خارج می‌شود، سبب فرسایش کرانه‌های رود در پایین دست می‌شود.

دمای آب رودخانه نیز به آب‌وهوای مناطق مختلف حوضه آن بستگی دارد. در دانوب فوقانی، جایی که آب‌های تابستانی محصول ذوب‌شدن برف و یخچال‌های طبیعی آلپ است، دمای آب پایین است. در مناطق میانی و پایین‌تر، دمای آب رودخانه در تابستان بین ۲۲ تا ۲۴ درجه سانتی‌گراد متغیر است، در حالی که دمای رود در زمستان در نزدیکی کرانه‌ها و روی سطح رود به زیر صفر می‌رسد. دانوب در شهر لینتس اتریش، به‌دلیل جریان متلاطم رود، هرگز به‌طور کامل یخ نمی‌زند. با این حال، اگر شاهد زمستان سختی در مسیرهای میانی و پایین‌تر باشیم دانوب به‌طور کامل یخ‌ می‌بندد.

بین ماه‌های دسامبر و مارچ، یخ‌های رودخانه شروع به ذوب‌شدن می‌کند و سبب می‌شود بلوک‌های یخ شناور در جزایر رودخانه انباشته شوند و مسیر رودخانه را مسدود کنند که اغلب سیل‌های بزرگ ایجاد می‌کنند.

رژیم طبیعی جریان آب رودخانه در نتیجه استفاده از تجهیزات تنظیم جریان آب، از جمله سدها و دایک‌ها، دائما تغییر می‌کند. محتوای مواد معدنی رودخانه نیز در فصل زمستان بیشتر از تابستان است. دانوب در حال طبیعی و عادی خود محتوای موادآلی زیادی ندارد اما با عبور آب از مناطق صنعتی، آلودگی دانوب افزایش پیدا می‌کند. وضعیت شیمیایی رودخانه نیز با واردشدن فاضلاب شهری و رواناب‌های کشاورزی به داخل رودخانه همواره تغییر می‌کند.

اهمیت اقتصادی رود دانوب

دانوب برای هر ۱۰ کشور اروپایی اوکراین، مولداوی، رومانی، صربستان، کرواسی، مجارستان، بلغارستان، اسلواکی، اتریش و آلمان که از آن‌ها عبور می‌کند، از اهمیت اقتصادی بالایی برخوردار است. همه این کشورها از این رودخانه برای حمل‌ونقل بار، تولید برق آبی، تامین آب صنعتی و مسکونی، آبیاری و ماهیگیری استفاده می‌کنند.

 جابه‌جایی بار مهم‌ترین کاربری اقتصادی دانوب است. از جمله بنادر عمده این رود می‌توان به شهرهایی مانند ایزمائیل (Izmayil) در اوکراین، گالاتی (Galați) و برئیلا (Brăila) در رومانی، روسه (Ruse) در بلغارستان، بلگراد در صربستان، بوداپست در مجارستان، براتیسلاوا در اسلواکی، وین در اتریش، و رگنسبورگ در آلمان اشاره کرد. از زمان جنگ جهانی دوم، ناوبری رود دانوب با لایروبی و ساخت یک سری کانال بهبودیافته و ترافیک رودخانه به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است.

یکی از مهم‌ترین کانال‌های دانوب، کانال دانوب-دریای سیاه (Danube–Black Sea Canal) است که از چرناوودا رومانی تا دریای سیاه امتداد دارد و ارتباط مستقیم‌ و آسانی را برای کشتی‌ها فراهم می‌کند.  کانال ماین دانوب (Main–Danube Canal) دیگر کانال مهم در مسیر این رودخانه است که در سال ۱۹۹۲ میلادی تکمیل شد تا دانوب را به راین و در نتیجه به دریای شمال (North Sea) متصل کند.

دانوب اغلب در مسیر بالایی خود برای تولید برق مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ با این حال، این روند به پایین‌دست رود نیز گسترش یافته است. یکی از بزرگترین پروژه‌های برق آبی دانوب «سد غول‌پیکر دیجرداپ» (Djerdap) و نیروگاه «دروازه آهنی» (Iron Gate) است که به‌طور مشترک توسط یوگسلاوی و رومانی ساخته شده است. این پروژه نه‌تنها برق آبی تولید می‌کند، بلکه مسیری را که زمانی یکی از دشوارترین مسیرهای رودخانه بود، قابل کشتی‌رانی کرده است.

شهرهای وین، بوداپست، بلگراد و روسه نیز از آب دانوب استفاده صنعتی می‌کنند. بیشترین اراضی تحت آبیاری با دانوب نیز در اسلواکی، مجارستان، صربستان و بلغارستان قرار دارند. رود دانوب به‌دلیل افزایش بسیار زیاد آلاینده‌ها تقریبا دیگر برای آبیاری و آشامیدن مناسب نیست. آلودگی همچنین زمین‌هایی که زمانی مملو از ماهی بوده است را کاهش داده و برخی از ماهی‌ها به دریاچه‌های کناری و باتلاق‌ها نقل مکان کرده‌اند.

تاریخچه رود دانوب

در قرن هفتم قبل از میلاد، ملوانان یونانی به دانوب پایین رسیدند و سپس به سمت بالادست رود حرکت کردند و تجارت پررونقی را شکل دادند. یونانی ها دیگر با کل مسیر پایینی رودخانه آشنا بودند و نام آن را «ایستر» (Ister) گذاشتند. دانوب بعدها مرز شمالی امپراتوری روم بود و «دانووویوس» (Danuvius) نامیده شد. یک ناوگان رومی در آب‌های آن گشت‌زنی می‌کرد و دژهای مستحکمی در امتداد سواحل دانوب ساخته شد که در مرکز آن‌ها چندین سکونتگاه قرار داشت. از جمله این دژها می‌توان به ویندوبونا (Vindobona) وین امروزی، آکوئینکوم (Aquincum) بوداپست امروزی، سینگیدونوم (Singidunum) بلگراد امروزی و سکسانتاپریستا (Sexantaprista) روسه امروزی اشاره کرد.

در طول قرون وسطی، قلعه‌های قدیمی همچنان نقش مهمی در دفاع از دانوب ایفا می‌کردند و قلعه‌های جدید دیگری نیز مثل قلعه ولفنشتاین (Werfenstein) در قرن نهم میلادی در کرانه این رود ساخته شد. در قرن پانزدهم میلادی امپراتوری عثمانی از جنوب‌شرقی به اروپای مرکزی گسترش یافت و ترک‌ها برای دفاع از مرزهای خود به رشته‌ای از قلعه‌ها در امتداد رود دانوب تکیه کردند. «سلسله هابسبورگ» (Habsburg) اولین دودمانی بود که پتانسیل ناوبری دانوب را به رسمیت شناخت. «ماریا ترزا» (Maria Theresa)، ملکه مجارستان و بوهم از ۱۷۴۰ تا ۱۷۸۰ میلادی، دپارتمانی را برای نظارت بر کشتیرانی در دانوب تاسیس کرد و در سال ۱۸۳۰ میلادی یک قایق برای اهداف تجاری، اولین سفر خود را از وین به بوداپست انجام داد. این سفر پایانی بر اهمیت رودخانه تنها به‌عنوان خط دفاعی و آغاز استفاده از آن به‌عنوان یک کانال تجاری بود.

مقررات دریانوردی دانوب چند تحت توافقنامه بین‌المللی بوده است. در سال ۱۶۱۶ میلادی معاهده اتریش-ترکیه در بلگراد به امضا رسید که بر اساس آن اتریشی‌ها حق حرکت در دانوب میانی و پایینی را داشتند. در سال ۱۷۷۴ میلادی، بر اساس معاهده کوچوک قینارجه (Küçük Kaynarca)، روسیه مجاز به استفاده از دانوب پایین شد.

کنوانسیون‌های انگلیس-اتریش و روسیه-اتریش به‌ترتیب در سال های ۱۸۳۸ میلادی و ۱۸۴۰ میلادی، کشتیرانی آزاد در طول رودخانه را رایج کردند تا اینکه این اصل به‌طور دقیق در معاهده پاریس در سال ۱۸۵۶ میلادی تدوین شد. در این سال همچنین اولین کمیسیون دانوب تشکیل شد که هدف آن نظارت بر رودخانه به‌عنوان یک آبراه بین‌المللی بود.

در سال‌های ۱۹۲۱ و ۱۹۲۳ میلادی، اساسنامه نهایی رودخانه دانوب بین اتریش، آلمان، یوگسلاوی، بلغارستان، رومانی، بریتانیا، ایتالیا، بلژیک، چکسلواکی، مجارستان و یونان امضا شد. به این ترتیب کمیسیون بین‌المللی دانوب به‌عنوان یک نهاد معتبر با اختیارات گسترده، از جمله پرچم، حق اخذ مالیات و مصونیت دیپلماتیک برای اعضای خود، تاسیس شد. این اساسنامه، ناوبری در رودخانه دانوب از شهر اولم به دریای سیاه را کنترل می‌کرد.

در طول جنگ جهانی دوم، کشتیرانی آزاد در دانوب به‌دلیل جنگ بین کشورها قطع شد تا اینکه در سال ۱۹۴۸ میلادی، کنوانسیون جدیدی بین کشورهای دانوبی تشکیل شد. از میان این کشورها، تنها آلمان غربی به این کنوانسیون نپیوست.

شاخه های اصلی رود دانوب

«رود تیسا» (Tisza) طولانی‌ترین شاخه دانوب و بزرگ‌ترین شاخه از نظر حوضه آبریز است. تیسا با ۹۶۶ کیلومتر طول، دومین رودخانه بزرگ پس از رودخانه ساوا است که از پنج کشور اسلواکی، اوکراین، مجارستان، رومانی و صربستان عبور می‌کند.

رودخانه پروت (Prut) دومین رودخانه طولانی (۹۵۰ کیلومتر) و یکی دیگر از شاخه اصلی دانوب است که محل تلاقی آن درست در بالادست دلتای دانوب قرار دارد. این رود از جنگل‌های کارپات اوکراین سرچشمه می‌گیرد و مرز بین رومانی و مولداوی را تشکیل می‌دهد.

«رود این» (Inn) سومین شاخه بزرگ دانوب از نظر آبدهی و هفتمین شاخه طولانی آن از نظر مسافت است. این رود در محل تلاقی با دانوب در پاسائو، آب بیشتری نسبت به جریان اصلی خود دانوب دارد، اما مساحت حوضه آبریز آن ۲۶۱۳۰ کیلومترمربع و کمتر از نیمی از مساحت جریان اصلی تاکنون است. شاخه اصلی رود این، رودخانه زالتساخ (Salzach) است.

رودخانه موراوا (Morava) نیز از شمال وارد دانوب می شود. حوضه آبریز آن به وسعت ۲۶۶۵۸ کیلومترمربع شامل بخش‌هایی از جمهوری چک، اسلواکی و اتریش است که در حوضه‌ای بین ارتفاعات بوهم، کارپات و جلگه پانونی (Pannonian Plain) قرار دارد. این منطقه به‌دلیل تنوع گیاهی، جانوری، زیستگاه‌ها و مناظر متنوع از نظر اکولوژیکی بسیار ارزشمند است.

رود ایسکار (Iskar) بزرگترین شاخه بلغاری دانوب است که طول کل آن ۳۶۸ کیلومتر و حوضه آبریز آن ۸۶۸۴ کیلومترمربع است. این رود از کوه ریلا (Rila Mountain) سرچشمه می‌گیرد و جریان اصلی آن از حومه صوفیه (Sofia) و از میان کوه‌های بالکان (Balkan Mountains) می‌گذرد.

رودخانه سیرت (Siret) سومین حوضه آبریز بزرگ دانوب است که در شرق ارتفاعات کارپات قرار دارد. سیرت از اوکراین سرچشمه می‌گیرد و به رومانی می‌ریزد و در طول مسیر شاخه‌های فرعی متعددی به آن می‌پیوندد.

جاذبه های گردشگری دانوب

دانوب یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم اروپا است. این رود در طول سال‌ها، نقش مهمی در تاریخ اروپا ایفا کرده است. این شهر از چهار پایتخت و تعدادی دیگر از شهرهای تاثیرگذار، تاریخی و زیبا و مناظر خیره‌کننده اروپا عبور می‌کند. بیایید بیشتر با جاذبه‌های گردشگری دانوب آشنا شویم.

قایق سواری در دانوب

چند کشتی تفریحی وجود دارند که از رود راین و از طریق رودخانه ماین (Main River) و کانال راین-ماین-دانوب به دانوب رفته و امکان سفر از دریای شمال به دریای سیاه را فراهم می‌کنند.

دوچرخه سواری در دانوب

مسیر دوچرخه‌سواری دانوب در تمام طول این رودخانه وجود دارد و بخش آلمانی و اتریشی آن بسیار محبوب هستند.

پیاده روی در دانوب

مسیرهای پیاده‌روی متعددی در امتداد دانوب وجود دارد. مسیرپیاده‌روی «Donausteig» از پاسائو به گراین اتریش (Grein) و مسیر پیاده‌روی «Sultans» از وین به اسمدرفو (Smederevo) از معرو‌ف‌ترین این مسیرها است.

کانو و کایاک سواری در دانوب

برخی از کایاک‌سواران یا کانوسواران (Canoe) بلندپرواز تلاش می‌کنند تا «طول» رودخانه دانوب را با قایق طی کنند. برخی دیگر نیز در «تور بین المللی دانوب» (Tour - International - Danubien) شرکت می‌کنند. این رقابت سالانه از اینگولشتات (Ingolstadt) شروع و در دریای سیاه پایان می‌پذیرد. قایق‌سواران کمی همه این مسیر را طی می‌کنند و بسیاری از حاضرین در این تور، تنها در بخش‌های خاصی قایق‌رانی می‌کنند. چنین سفر مهمی به مهارت و تجربه بالایی نیاز دارد.

گشت و گذار در دانوب با کشتی کروز

خطوط کروز بسیاری در امتداد رودخانه دانوب فعالیت می‌کنند. این شرکت‌ها مثل آوالون (Avalon)، یونی ورلد (Uniworld) و وایکینگ (Viking) فقط در بخش‌های کوتاهی از رودخانه خدمات ارائه می‌دهند و از پاسائو به دلتای دانوب می‌روند. تقریبا تمام طول دانوب قابل کشتیرانی است، اما سفرهای دریایی معمولا از غرب پاسائو شروع نمی‌شود چراکه آب برای عبور از زیر برخی پل‌ها، به ویژه در فصل بهار ایمن نیست و مستعد سیل است. در طول ماه‌های خشک تابستان نیز ممکن است آب رودخانه خیلی کم باشد، که معمولا منجربه تغییراتی در سفر مثل نیاز به تعویض قایق یا سفر با اتوبوس بین دو بندر می‌شود.

شهرها و روستاهای مسیر حرکت رود دانوب

همانطور که پیش از این اشاره کردیم، رود دانوب در مسیر حرکت خود از ۱۰ کشور اروپایی عبور می‌کند. اگر دوست دارید مسیر حرکت این رود را بدانید و در امتداد آن سفر کنید، باید از این شهرها عبور کنید.

رود دانوب در آلمان

آلمان سرچشمه اصلی رود منبع دانوب و محل تلاقی دو نهر  بریگ (Breg) و بریگاچ (Brigach) در نزدیکی شهر دوناشینگن است. اگر می‌خواهید در مسیر دانوب در آلمان سفر کنید، این مسیر را دنبال کنید:

• قطارهای InterRegioExpress، از دوناشینگن تا اولم
• شهر توتلینگن (Tuttlingen) در نزدیکی فروچاله دانوب (Danube Sinkhole)
• شهر زیگمارینگن (Sigmaringen)
• شهر اولم (Ulm): انتهای خط مسیر قطار InterRegioExpress از دوناشینگن . مسافران قطار ممکن است به خط آگیلیس (Aglis) اینگولشتات منتقل شده و دوباره مسیر رودخانه را دنبال کنند؛
• اینگولشتات (Ingolstadt): انتهای خط آگیلیس از اولم. خط ریلی سریع دیگری تقریبا از دانوب تا رگنسبورگ پیروی می‌رود؛
• کلهایم (Kelheim): جایی است که کانال ماین دانو (Main Donau Kanal) با دانوب ملاقات می‌کند؛
• رگنسبورگ: انتهای خط آگیلیس از اینگولشتات. خط ریلی دیگری به موازات رود دانوب (اما چند کیلومتر دورتر از ساحل سمت راست آن) از طریق پلاتینگ (Plattling) به پاسائو می‌رود. می‌توانید از قطار سریع‌السیر ICE یا قطارهای منطقه‌ای به پلاتینگ و سپس از قطار سریع‌السیر منطقه‌ای به‌مقصد پاسائو استفاده کنید؛
• دگندورف (Deggendorf)
• پاسائو: از اینجا مسیر راه‌آهن به موازات رود دانوب به لینتس ادامه پیدا می‌کند، اما مسیر رودخانه را دنبال نمی‌کند. اگر با قطار ICE یا قطار منطقه‌ای به لینتس بروید، دانوب را زیاد نخواهید دید. مسافرانی که دقیقاً مسیر رودخانه را دنبال می‌کنند باید با اتوبوس به یوخنشتاین (Jochenstein) در مرز اتریش و آلمان بروند، از رودخانه با کشتی به انگلهارتزشل (Engelhartszell ) رفته و با اتوبوس خود را به لینتس برسانند.

رود دانوب در اتریش

حالا رود دانوب وارد خاک اتریش شده است، پس اگر به‌دنبال رود دانوب در وین هستید، این مسیر را دنبال کنید:

• لینتس: از اینجا قطارهای بین شهری تقریبا دانوب را تا وین دنبال می‌کنند، اما مسیر کوتاهی را طی کرده و از واخائو عبور نمی‌کنند. بنابراین از قطارهای IC در آمشتتن (Amstetten ) پیاده شوید و با قطارهای رجینال اکسپرس (REX) به سمت شهر ملک (Melk) مسیر را ادامه دهید؛
• واخائو: واخائو (Wachau) یکی از دیدنی‌ترین بخش‌های رود دانوب و یکی از زیباترین بخش‌های اتریش است؛
• شهر ملک: خانه صومعه بزرگ باروک بندیکتین (Baroque Benedictine)، سایت میراث جهانی یونسکو در شهر ملک (Melk ). اتوبوس‌ها شما با عبورد از واخائو به شهر «کرمس آن در دوناو» (Krems an der Donau) می‌برند و دقیقا مسیر دانوب را دنبال می‌کنند؛
• اشپیتس (Spitz)
• وایسنکیرشن ایندر واخو (Weissenkirchen in der Wachau)
• دورن اشتاین (Dürnstein)
• کرمس: در اینجا می‌توانید مستقیما با قطار سریع‌السیر منطقه‌ای به وین بروید؛
• تولن (Tulln): می‌توانید به خط S40 حومه‌ وین که در کلوسترنویبورگ (Klosterneuburg) توقف دارد، تغییر مسیر دهید؛
• کلوسترنویبورگ (Klosterneuburg)
• وین: از اینجا خطوط ریلی مستقیمی به براتیسلاوا اسلواکی وجود دارد که از دشت‌های زیبای دانوب در شرق وین و همچنین سایت باستان‌شناسی رومن کارنتوم (Roman Carnutum) و شهر کوچک «هینبورگ آندر دنو» (Hainburg an der Donau) عبور می‌کنند که ارزش دیدن را دارد. پس بهتر است از قطار حومه‌ای S7 استفاده کنید تا به این جاذبه‌ها برسید؛
• هینبورگ آندر دنو: از هینبورگ یا ولفستال (Wolfsthal) با اتوبوس به براتیسلاوا ادامه مسیر دهید.

رود دانوب در اسلواکی

از اینجا به بعد در خاک اسلواکی هستید و باید دانوب را از این مسیر دنبال کنید:

• براتیسلاوا: از اینجا قطارهای یوروسیتی (Eurocity) مستقیم به بوداپست می‌روند. با این حال، آن‌ها مسیر رودخانه را به‌طور مستقیم دنبال نمی‌کنند و شما شهرهای دوقلوی کومارنو/کومارم (Komárno/Komárom) را از دست خواهید داد. در عوض می‌توانید در «نوه زامکی» (Nové Zámky) از این قطارها پیاده شوید و با یک قطار معمولی به کومارنو بروید.

رود دانوب در اسلواکی/مجارستان

حالا دانوب در مرز بین اسلواکی و مجارستان در جریان است:

• کومارنو/کومارم (Komárno/Komárom): از نیمه مجارستانی این شهر دوقلو، می‌توانید مستقیما با قطار بین شهری به بوداپست بروید، اما شهر سلطنتی قدیمی استرگم (Esztergom) و مناظر دیدنی دانوب را از دست خواهید داد؛ بنابراین بهتر است در کرانه اسلواکی رودخانه، سوار اتوبوس به مقصد شتوروو (Štúrovo) شوید؛
• شتوروو (Štúrovo) و استرگم (Esztergom): در اینجا قطارهای یوروسیتی مسیر رود دانوب را از شتوروو به بوداپست دنبال می‌کنند.

رود دانوب در مجارستان

رود دانوب در بوداپست نیز جریان دارد اما اگر دوست دارید همراه با این رود در خاک مجارستان سفر کنید، این مسیر را امتحان کنید:

• ویشگراد: شما می توانید سوار اتوبوس به «سنت اندره» (Szentendre) شوید، اما اتوبوس‌ها واتس (Vác) را دور می‌زنند. واتس و سنت اندره با جزیره‌ای از جریان اصلی دانوب و یک واجریان از هم جدا شده‌اند و هیچ پلی بر روی دانوب در این بخش وجود ندارد، بنابراین برای بازدید از هر دو باید با کشتی از واتس و اتوبوس از جزیره به سمت شهر تاهیتوتفالو (Tahitótfalu) بروید. شاید تصمیم بگیرید این بار فقط از یکی از این دو شهر بازدید کنید؛
• واتس: اگر قصد دارید در ادامه از شهر دوناکسی (Dunakeszi) دیدن کنید، یک قطار منطقه‌ای را انتخاب کنید، زیرا قطارهای یوروسیتی در آنجا توقف نمی‌کنند؛
• سنت اندره (Szentendre): خط قطار H5 ظرف ۴۰ دقیقه از سنت اندره به بوداپست می‌رود و خوشبختانه در سایت روم باستان آکوینکوم (Roman site of Aquincum) نیز توقف دارد؛
• دوناکسی (Dunakeszi)
• بوداپست: از بوداپست قطارهای بین‌المللی به بلگراد می‌روند اما مسیر آن‌ها از مسیر رود دانوب بسیار دور است و پارک ملی دونا-دراوا (Duna-Dráva National Park) را در مثلث مرزی مجارستان، کرواسی و صربستان دور می‌زنند. قطارهای منطقه‌ای به مقصد شهر دونااوی‌واروش (Dunaújváros) یا اتوبوس‌هایی به شهر بایا (Baja) شما را به رودخانه نزدیک‌تر می‌کنند؛
• راتس‌کوه (Ráckeve)
• دونااوی‌واروش (Dunaújváros): می‌توانید در ساحل سمت راست دانوب با اتوبوس به سمت موهاچ (Mohács) ادامه مسیر دهید یا از رودخانه عبور کنید و به دوناوچه (Dunavecse) بروید، جایی که می‌توانید با اتوبوس به بایا بروید؛
• بایا (Baja)
• موهاچ (Mohács): شهر کوچکی نزدیک پارک ملی Duna-Dráva.

رود دانوب در کرواسی/صربستان

حالا باید سفر خود را در مرز کرواسی و صربستان ادامه دهید:

• شهر سومبور (Sombor): شهر صربستانی نزدیک به منطقه حفاظت‌شده Gornje Podunavlje است که از آنجا باید با اتوبوس به ووکوار (Vukovar) در کرواسی بروید؛
• ووکوار (Vukovar) در کرواسی: سه بار در روز اتوبوس‌های پانتوریست (Panturist) شما را به نووی ساد (Novi Sad) صربستان می‌برند؛
• نووی ساد: سوار قطار یا اتوبوس به مقصد بلگراد شوید؛
• بلگراد: اتوبوس‌های Arriva از دروازه آهنین (Iron Gate) به کلادووو (Kladovo) سه بار در روز حرکت می‌کند.

رود دانوب در صربستان/رومانی

دانوب در ادامه مسیر بین صربستان و رومانی سفر می‌کند:

• پارک طبیعی دروازه آهنین (Iron Gates Natural Park)
• اورشوا (Orșova) در رومانی
• کلادووو (Kladovo):اتوبوس‌های Bortravel از این شهر صربستانی به روستای نگوتین (Negotin) می‌روند؛
• شهر دروبتا-تورنو سورین (Drobeta-Turnu Severin) در رومانی: اتوبوس‌های نیکولیک پرووز (Nikolic Prevoz) شما را به نگوتین می‌رسانند؛
• نگوتین : سوار اتوبوس‌های نیکولیک پرووز به ویدین (Vidin) شوید.

رود دانوب در بلغارستان/رومانی

برای سفر با دانوب در مرز بلغارستان و رومانی می‌توانید از این مسیر بروید:

• شهر کلفه (Calafat) رومانی: سوار اتوبوس به تورنو مگورل (Turnu Magurele) شوید؛
• ویدین در بلغارستان: سفر با اتوبوس به کوزلودوی (Kozloduy)؛
• کوزلودوی (بلغارستان)
• تورنو مگورل (Turnu Magurele)
• نیکوپول بلغارستان: اتوبوس به سویشتوف (Svishtov)
• زیمنیچه (Zimnicea) رومانی: اتوبوس به شهر جورجو (Giurgiu)
• سویشتوف بلغارستان: اتوبوس به روسه (Ruse)
• روسه بلغارستان: اتوبوس‌ها به سیلیسترا (Silistra)
• جورجو (رومانی)
• توتراکان (Tutrakan) در بلغارستان
• منطقه حفاظت‌شده سربارنا بلغارستان (Srebarna Nature Reserve)
• سیلیسترا بلغارستان
• شهر کالاراشی (Călărași): اتوبوس به سیولنیتا (Ciulnita) که از آنجا قطارها به فتشتی (Fetești) رومانی می‌روند.

رود دانوب در رومانی

براي سفر به دانوب در رومانی، مسیر کوتاهی پیش‌‌رو دارید:

• فتشتی (Fetești): سوار قطار به گالاتی (Galați) شوید که برئیلا (Brăila) عبور می‌کنند؛
• برئیلا (Brăila) : اتوبوس به تولچا (Tulcea)
• گالاتی
• تولچا: سوار با کشتی به سولینا (Sulina)، دهانه دانوب، بروید؛
• دلتای دانوب (Danube Delta)؛ دلتای دانوب در رومانی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. اینجا انتهای سفر در امتداد دانوب است.

ویژگی های فرهنگی رود دانوب

حوضه رودخانه دانوب خانه ۷۹ میلیون نفر با طیف گسترده‌ای از فرهنگ‌ها، زبان‌ها و پیشینه‌های تاریخی است. در طول قرن‌ها، افزایش تاثیرات انسانی و آلودگی‌های صنعتی و کشاورزی بر تامین آب جوامع، آبیاری، تولید برق آبی و همچنین فرصت‌های حمل‌ونقل، گردشگری و ماهیگیری رودخانه تاثیر گذاشته است. رودخانه دانوب و بسیاری از شاخه‌های آن محل تخم‌ریزی بسیاری از ماهی‌ها است که البته درجات مختلفی از فاضلاب تصفیه‌شده را از منابع مختلف دریافت می‌کنند که در نهایت به دریای سیاه ختم می‌شود و سطح مواد مغذی بخش بزرگی از آب‌های آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از این منظر، رودخانه دانوب مهمترین عامل آلودگی مواد مغذی در دریای سیاه است.