گوش درد در هنگام پرواز، علل و روش های درمان

گرفتگی گوش در هواپیما که آن را باروترومای گوش هم می نامند، ناشی از فشاری است که بر اثر تغییر فشار هوا بر بافت های گوش میانی وارد می شود.

اگر تجربه سفرهای هوایی متعددی را داشته باشید، ممکن است گاهی در زمان پرواز با هواپیما، به‌ویژه ابتدای پرواز و همچنین هنگام فرود، سنگینی یا گرفتگی را در گوش خود احساس کرده باشید. گرفتگی گوش در هواپیما که آن را «باروترومای گوش» هم می‌نامند، ناشی از فشاری است که بر اثر تغییر فشار هوا بر بافت‌های گوش میانی وارد می‌شود تا هنگامی که بتوانید دوباره به صورت طبیعی بشنوید. گاهی ممکن است این گوش درد تا ۱۲ ساعت یا بیشتر طول بکشد. اگرچه این مسئله در بیشتر وقت‌ها در مدتی کوتاه و بدون استفاده از شیوه درمانی خاصی بهبود پیدا می‌کند؛ اما گاهی‌اوقات ممکن است برای مدتی طولانی باقی بماند و باعث ناراحتی فرد شود.

اگر به دنبال پرواز مناسب هستید، بر روی بلیط هواپیما کلیک کنید.

فهرست مطالب

• گوش چطور می‌شنود؟
• گرفتگی گوش در هواپیما چیست؟
• در هنگام صعود و فرود هواپیما در گوش ما چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
• چه اتفاقی در گوش رخ می دهد که در پرواز دچار گوش درد می شوید؟
• نشانه‌های گرفتگی گوش در هواپیما چیست؟
• چطور از مشکلات گوش در پرواز جلوگیری کنیم؟
• در چه شرایطی برای گرفتگی گوش در هواپیما باید به پزشک مراجعه کنیم؟
• آیا با گوش درد سوار هواپیما بشویم؟
• راه درمان گرفتگی گوش در هواپیما چیست؟
• چگونه بدون مصرف دارو، گرفتگی گوش در هواپیما را درمان کنیم؟
• چگونه گرفتگی گوش کودکان در هواپیما را درمان کنیم؟
• روش‌های پیشگیری از گرفتگی گوش در هواپیما چیست؟
• اگر پس از پرواز درد گوش ادامه داشت چکار کنیم؟

گوش چطور می‌شنود؟

گوش این توانایی را به ما می‌بخشد که صداهای اطراف که در واقع ارتعاش‌هایی در هوا هستند را بشنویم. این ارتعاشات از طریق کانال گوش به غشای نازکی می‌رسند که پرده‌ گوش نام دارد. پرده‌ گوش فضای داخل گوش را به‌طور کامل از کانال گوش جدا می‌کند. در آن سوی پرده‌ی گوش، لوله‌ای وجود دارد که به آن شیپور استاش می‌گویند و از گوش میانی به پشت بینی متصل می‌شود؛ بدین ترتیب، این شیپور به هوا اجازه می‌دهد به داخل گوش میانی یا به خارج از آن راه یابد. این امر به فشار هوای درون گوش میانی بستگی دارد که بیشتر یا کمتر از فشار هوای محیط باشد. همان‌طور که مشخص است، شیپور استاش نباید مسدود شود ولی در مواردی، مثلا به‌هنگام سرماخوردگی یا عفونت‌های تنفسی، این اتفاق ممکن است رخ دهد.

گرفتگی گوش در هواپیما چیست؟

باروترومای گوش (Ear Barotrauma) یا گرفتگی گوش زمانی رخ می‌دهد که گوش در معرض تغییرات ناگهانی فشار هوا قرار گیرد. این مشکل بیشتر در زمان پرواز با هواپیما مشاهده می‌شود، اما گاهی در هنگام شنا یا استفاده از آسانسور نیز در برخی افراد بروز می‌کند. باروترومای گوش معمولاً یک مشکل موقتی است و می‌توان آن را با استفاده از روش‌هایی مانند خمیازه کشیدن، جویدن آدامس یا بلعیدن مدیریت و رفع کرد.

در هنگام صعود و فرود هواپیما در گوش ما چه اتفاقی رخ می‌دهد؟

هنگام بالا رفتن هواپیما، فشار هوای داخل کابین به‌طور تدریجی کاهش می‌یابد تا به سطح معینی برسد که معمولاً در طول پرواز ثابت می‌ماند. به‌خاطر کاهش فشار هوا نسبت به سطح زمین، هوای محبوس در گوش میانی باید از آن خارج شود. اگر این هوا نتواند خارج شود، فشار اضافی آن پرده‌ی گوش را به سمت بیرون می‌راند. خوشبختانه، این هوا می‌تواند از طریق شیپور استاش به‌راحتی خارج شود زیرا خارج کردن هوا از طریق مکش برای آن راحت‌تر است؛ به همین دلیل، بسیاری از افراد در هنگام صعود هواپیما از درد گوش رنج نمی‌برند.

در هنگام فرود هواپیما، فشار هوای داخل کابین به‌تدریج افزایش می‌یابد و پرده‌ی گوش را به سمت داخل می‌کشد. برای مقابله با این فشار، باید فشار هوای درون گوش میانی افزایش یابد؛ به همین دلیل، شیپور استاش هوا را به داخل گوش می‌کشد.

چه اتفاقی در گوش رخ می دهد که در پرواز دچار گوش درد می شوید؟

اگر به سرماخوردگی یا التهاب مخاط بینی دچار باشید، غشای مخاطی شیپور استاش ممکن است متورم شده و از عبور هوا جلوگیری کند. در این صورت، وقتی هواپیما شروع به فرود می‌کند، فشار هوای پشت پرده‌ی گوش و درون گوش میانی به مقدار بسیار کمی باقی می‌ماند و نمی‌تواند فشاری که از بیرون به پرده‌ی گوش وارد می‌شود را جبران کند. در ابتدا، این فشار را احساس می‌کنید و به‌تدریج به شکل درد ظاهر می‌شود. علاوه بر این، وقتی پرده‌ی گوش تحت فشار ثابت قرار می‌گیرد، نمی‌تواند آزادانه ارتعاش کند و در نتیجه شنوایی شما مختل می‌شود.

دلیل علمی گرفتگی گوش در هواپیما به فشار وارده بر لوله استاش بازمی‌گردد. لوله استاش یک مجرای باریک است که یک سر آن به بخش پشتی گوش میانی و سر دیگر آن به گلو متصل می‌شود. وظیفه‌ی این لوله تنظیم فشار هوای ورودی به گوش میانی و اطراف پرده‌ی گوش است. به‌طور کلی، باروترومای گوش ناشی از تغییرات سریع و ناگهانی فشار هوا (یا آب در هنگام شنا و غواصی) است که باعث ایجاد فشار بر لوله استاش می‌شود.

در زمان پرواز هواپیما، به‌ویژه هنگام صعود و فرود، فشار هوا به‌سرعت تغییر می‌کند؛ این تغییرات معمولاً سریع‌تر از عملکرد لوله استاش هستند. به همین دلیل، لوله استاش نمی‌تواند به‌طور مؤثر این تغییرات را تنظیم کرده و در نتیجه گرفتگی گوش‌ها به‌وجود می‌آید. اگر دچار گرفتگی سینوس‌ها، سرماخوردگی یا آلرژی باشید، شدت گرفتگی گوش‌ها افزایش خواهد یافت و ممکن است به التهاب یا انسداد لوله استاش منجر شود. این شرایط درمان باروترومای گوش را پیچیده‌تر می‌کند.

نشانه‌های گرفتگی گوش در هواپیما چیست؟

همان‌طور که اشاره شد، علائم و نشانه‌های گرفتگی گوش که شامل اختلال در شنوایی، درد خفیف و سنگینی گوش است، موقتی بوده و پس از گذشت مدتی کوتاه بهبود می‌یابد. اما در موارد حاد می‌تواند شامل نشانه‌های زیر باشد:

• انسداد گوش؛
• احساس فشار در گوش مانند زمان ماندن در زیر آب؛
• مشکل شدید و طولانی‌مدت شنوایی؛
• سرگیجه؛
• درد شدید گوش؛

در موارد نادر ممکن است ترشح مایعاتی را در گوش خود احساس کنید. این موضوع می‌تواند نشانه‌ای از پارگی پرده گوش باشد.

چطور از مشکلات گوش در پرواز جلوگیری کنیم؟

بلعیدن و خمیازه کشیدن می‌توانند کمک کنند تا راه لوله استاش باز شده و هوا وارد گوش میانی شود که در نتیجه آن، کمبود فشار هوا جبران می‌شود. اگر مشکل گوش شما پس از فرود همچنان ادامه داشت، بلعیدن را دوباره تکرار کنید. همچنین، روش‌هایی مانند دمیدن در بینی، جویدن آدامس یا نوشیدن مایعات می‌توانند مؤثر باشند؛ فقط یادتان باشد هنگام انجام این کارها بینی‌تان را با دست بگیرید. هر یک از این روش‌ها که برای شما مؤثرتر بود را چندین بار تا زمان فرود کامل هواپیما تکرار کنید. برای کودکان، می‌توانید به آن‌ها نوشیدنی یا پستانک بدهید تا به‌طور طبیعی عمل بلعیدن انجام شود.

یکی دیگر از روش‌های مؤثر برای رفع گرفتگی گوش، استفاده از «مانور والسالوا» (Valsalva Manoeuvre) است. در این روش، باید نفس خود را حبس کرده، بینی را با دست بگیرید و در حالی که دهان‌تان بسته است، سعی کنید هوا را بیرون بدهید. در واقع، هوا از بدن شما خارج نمی‌شود، بلکه آن را به سمت لوله استاش هل می‌دهید و در این حین ممکن است حس کنید گوش‌تان در حال ترکیدن است، زیرا هوا وارد گوش میانی می‌شود. این روش معمولاً مشکل را برطرف می‌کند، بنابراین می‌توانید آن را هر چند دقیقه یک‌بار در حین فرود تکرار کنید. نکته دیگری که باید به آن توجه کنید این است که هنگام کاهش ارتفاع، نخوابید. از مهماندار هواپیما بخواهید شما را بیدار کند تا بتوانید این روش‌ها را انجام دهید. 

اگر سرما خورده‌اید و قصد پرواز دارید، اما گوش شما کاملاً مسدود نیست، می‌توانید اسپری ضد احتقان بینی از داروخانه تهیه کنید. این اسپری می‌تواند به باز شدن شیپور استاش کمک کند و در صورت وجود مخاط، گرفتگی آن را از بین ببرد. همچنین باید به یاد داشته باشید که پس از غواصی، به‌ویژه در مدت ۱۲ تا ۲۴ ساعت، نباید بلافاصله با هواپیما سفر کنید. این توصیه به‌منظور جلوگیری از بیماری‌های غواصی مانند «کاهش فشار» (Decompression Sickness) و «کیسون» (Caisson) است. اگرچه این مشکلات به‌طور مستقیم به گوش مربوط نمی‌شوند، اما سفر با هواپیما پس از غواصی می‌تواند تأثیرات منفی بر عملکرد گوش داشته باشد و فشار بر پرده‌ی گوش وارد کند.

لازم به ذکر است که برخی روش‌ها که به‌طور رایج بین مردم توصیه می‌شود، مانند قراردادن پارچه‌ی خیس یا فنجان روی گوش، شواهد علمی قابل اتکایی ندارند. هرچند که امتحان این روش‌ها ضرری ندارد و ممکن است به تسکین موقت کمک کنند، اما آن‌ها قادر به درمان درد یا رفع گرفتگی گوش نخواهند بود. همچنین در برخی فرودگاه‌ها، گوش‌گیرهایی به فروش می‌رسد که به ادعای فروشندگان می‌توانند فشار هوا را تنظیم کنند. این گوش‌گیرها سرعت تغییر فشار هوا را در پرده‌ی گوش آهسته می‌کنند، اما تحقیقات پزشکی نشان می‌دهد که اثربخشی آن‌ها تأیید نشده است.

در چه شرایطی برای گرفتگی گوش در هواپیما باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر گرفتگی گوش پس از پایان پرواز تا چندین روز ادامه داشت، نشانه‌های آن برای مدتی طولانی باقی ماند و به‌ویژه در شرایطی که مایعاتی از گوش خارج شد، باید به پزشک مراجعه کنید. ترشح و خروج مایعات از گوش می‌تواند نشانه‌ای از احتمال پارگی پرده گوش باشد. در زمان مراجعه به پزشک، پرسیدن سوالاتی مانند آن‌چه در ادامه آورده شده می‌تواند شما را در فرآیند درمان و چگونگی مواجهه با باروترومای گوش یاری کند:

• علت بروز گرفتگی گوش چیست؟
• آیا مسئله جدی است و ممکن است برای مدتی طولانی باقی بماند؟
• آیا ممکن است این اتفاق باعث از دست‌دادن دائمی شنوایی شود؟
• بهترین روش درمان گرفتگی گوش چیست؟
• چگونه می‌توانم از این مسئله و بروز نشانه‌های آن پیشگیری کنم؟
• آیا نیازی به لغو و تغییر زمان پرواز است؟

آیا با گوش درد سوار هواپیما بشویم؟

در شرایطی که پیش از پرواز به‌دلیل سرماخوردگی، تب و غیره گوش‌درد دارید توصیه‌ی ما این است که با پزشک مشورت کنید و مطمئن شوید سفر هوایی به گوش شما آسیب جدی وارد نمی‌کند. چون ممکن است با بیماری‌هایی مانند «باروتروما» (barotrauma)، آسیب به پرده‌ی گوش و در موارد نادر حتی با پارگی آن روبه‌رو شوید. درد، کاهش شنوایی، سرگیجه و وزوز گوش از اتفاقات رایج دیگر در این شرایط هستند.

راه درمان گرفتگی گوش در هواپیما چیست؟

زمانی که گرفتگی گوش با درمان‌های غیردارویی و در مدتی کوتاه بهبود پیدا نکند، پزشک روش‌های درمانی مانند آن‌چه در ادامه آورده شده را توصیه می‌کند:

• داروهای ضداحتقان برای درمان گرفتگی و احتقان گوش؛
• داروهای کورتیکو استروئید برای کاهش التهاب؛
• اسپری بینی؛
• انجام جراحی تمپائوپلاستی در صورت پارگی پرده گوش.

پارگی پرده گوش اتفاقی نادر و دور از انتظار است. در بسیاری از افراد، گرفتگی گوش با مصرف این داروها و پس از گذشت چند روز تا نهایت یک هفته بهبود پیدا می‌کند؛ بنابراین دوره مصرف داروها را کامل کنید تا گرفتگی در زمانی کوتاه به‌صورت کامل رفع شود.

چگونه بدون مصرف دارو، گرفتگی گوش در هواپیما را درمان کنیم؟

گرفتگی گوش در بیشتر وقت‌ها بدون نیاز به دارو و با چند تکنیک ساده که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم، درمان می‌شود:

مانور والسالوا

برای انجام این تکنیک دهان خود را می‌بندید، پس از انجام دم و بستن سوراخ‌های بینی، با کمی فشار، هوای درون بینی به بخش‌های پشت بینی و لوله استاش هدایت می‌شود. این تکنیک با تنظیم فشار هوای بیرون گوش با درون گوش میانی و اطراف پرده گوش باعث کاهش درد در زمان گرفتگی گوش‌ها می‌شود.

خمیازه کشیدن

خمیازه کشیدن و باز کردن دهان تا جای ممکن، یکی از ساده‌ترین راه‌های رفع گرفتگی گوش در هواپیما است. این ترفند باعث رفع انسداد لوله استاش و در نهایت یکسان‌سازی فشار درون گوش با فشار هوای محیط بیرون می‌شود.

خوردن و نوشیدن

به‌طور کلی، عمل بلع می‌تواند باعث کاهش فشار درون گوش و همچنین یکسان‌سازی فشار هوای محیط با فشار هوای درون گوش شود. از این رو، سعی کنید در زمان پرواز نوشیدن زیاد مایعات و خوردن تنقلات سالم را در اولویت قرار دهید. از سوی دیگر، مصرف مواد غذایی می‌تواند باعث تنظیم سطح قندخون و جلوگیری از بی‌حالی و سرگیجه شود.

چگونه گرفتگی گوش کودکان در هواپیما را درمان کنیم؟

نوزادان و کودکان نیز ممکن است دچار گرفتگی گوش در هنگام پرواز شوند. برای پیشگیری از این مشکل، بهتر است آن‌ها را به نوشیدن مایعات تشویق کنید. بلعیدن در زمان پرواز، به‌ویژه هنگام برخاستن و فرود هواپیما، می‌تواند کمک زیادی به کنترل باروترومای گوش کند. برای نوزادان، استفاده از پستانک عملکرد مشابهی دارد و می‌تواند باعث کاهش درد و ناراحتی آن‌ها شود. همچنین استفاده از آب‌نبات چوبی روش موثری برای کودکان است که می‌تواند به پیشگیری یا درمان گرفتگی گوش کمک کند.

توجه داشته باشید که مصرف داروهای ضداحتقان برای نوزادان و کودکان توصیه نمی‌شود و در صورت لزوم باید با پزشک مشورت کنید.

روش‌های پیشگیری از گرفتگی گوش در هواپیما چیست؟

به کمک روش‌های زیر می‌توان از ابتلا به گرفتگی گوش‌ها در هواپیما پیشگیری کرد:

• پیش از شروع پرواز و همچنین پیش از فرود هواپیما، از داروهای ضداحتقان بدون نسخه مانند اسپری بینی استفاده کنید.
• به‌هنگام صعود (برخاستن هواپیما) و همچنین فرود، خمیازه کشیدن و انجام عمل بلعیدن را فراموش نکنید. انجام مکرر این کارها باعث کاهش احتمال گرفتگی لوله استاش و در نهایت کاهش میزان گرفتگی گوش می‌شود.
• در زمان پرواز و به‌ویژه هنگام صعود و فرود هواپیما آدامس بجوید. این کار می‌تواند باعث تنظیم فشار هوای بیرون و درون گوش شود.
• تکنیک تنفس مانور والسالوا برای پیشگیری از گرفتگی گوش هم موثر است.

• اگر از جمله افرادی هستید که در زمان پرواز تمایل به خوابیدن دارید، بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا به گرفتگی گوش در هواپیما هستید. اگرچه نیازی نیست تمام مدت زمان پرواز را بیدار بمانید، در لحظاتی مانند صعود و همچنین نزدیکی به مقصد و فرود هواپیما حتما بیدار بمانید.
• خوردن و نوشیدن مایعات و غذاهای مفید در بزرگسالان هم باعث پیشگیری و همچنین کاهش نشانه‌های گرفتگی گوش می‌شود.
• اگر مبتلا به سرماخوردگی، عفونت‌های گوش یا آلرژی هستید، کنترل و پیشگیری از ابتلا به گرفتگی گوش سخت خواهد بود؛ از این رو، در صورت امکان زمان پرواز خود را تغییر دهید یا با مشورت پزشک به‌صورت محدود داروهای ضداحتقان مصرف کنید.
• مصرف داروهای ضداحتقان خوراکی ممکن است در برخی افراد با بیماری‌های خاصی مانند مشکلات قلبی، ضربان قلب بالا و فشار خون که داروهای مرتبط با بیماری خود را مصرف می‌کنند، اختلالات دارویی ایجاد کند؛ بنابراین، اگر شما جزو این گروه از افراد هستید، پیش از مصرف داروهای ضداحتقان با پزشک خود مشورت کنید.
• خانم‌های باردار برای مصرف داروهای ضداحتقان خوراکی باید با پزشک خود مشورت کنند. آقایان مسن هم ممکن است پس از مصرف داروهای ضداحتقان خوراکی حاوی «پزودوافدرین» دچار عوارض جانبی مانند احتباس ادرار شوند. این مسئله در افراد مبتلا به مشکلات پروستات رایج‌تر است.
• استفاده از گوش‌گیرهای فیلتردار می‌تواند به‌هنگام صعود و فرود هواپیما باعث تنظیم و یکسان‌سازی فشار هوای محیط بیرون با محیط داخلی گوش میانی شود؛ در نتیجه باعث کاهش احتمال ابتلا به گرفتگی گوش شده و در افراد مبتلا هم می‌تواند درد و ناراحتی را کاهش دهد. این گوش‌گیرها را می‌توانید از داروخانه‌ها تهیه کنید.
• در نهایت، اگر خودتان یا فرزندتان سابقه ابتلا به گرفتگی گوش در زمان پرواز را دارید، پیش از سفر اقدامات لازم برای پیشگیری و درمان را انجام دهید.

اگر پس از پرواز درد گوش ادامه داشت چکار کنیم؟

اگر راهکارهای بالا مانع از ایجاد گوش‌درد برای شما نشد، نگران نباشید؛ این درد معمولاً زود برطرف می‌شود. در این مدت می‌توانید مسکن مصرف کنید. اگر درد بیشتر ادامه پیدا کرد، حتما به پزشک مراجعه کنید.