چاله هوایی چیست و چرا نباید از آن بترسیم؟

چاله هوایی پدیده ای بسیار رایج در آسمان است که اغلب اوقات سرنشینان هواپیما اصلا متوجه آن نمی شوند!

چاله هوایی چیست؟ هرچه که در فیلم‌های سینمایی و شبکه‌های اجتماعی درباره چاله هوایی دیده‌اید را دور بریزید. یکی از اصلی‌ترین علت‌های ترس از چاله‌ هوایی هواپیما عدم آگاهی درباره این پدیده طبیعی است. اگر بدانید که چه چیزی باعث وقوع چاله هوایی می‌شود، این پدیده کجا رخ می‌دهد و خلبانان چطور از پس آن برمی‌آیند، خیال‌تان راحت‌تر خواهد شد. در این مطلب به شما خواهیم گفت که از نظر علمی چاله هوایی پرواز چیست و چطور می‌توانید به‌سلامت از آن عبور کنید. همچنین می‌توانید به مقاله ترس از پرواز نیز مراجعه فرمایید.

فهرست مطالب

• چاله هوایی چیست؟
• چاله هوایی چگونه تشکیل می شود؟
• انواع چاله هوایی
• آیا چاله هوایی قابل پیش بینی است؟
• آیا چاله هوایی منجر به سقوط می‌شود؟
• افزایش چاله های هوایی
• چطور در چاله هوایی آسیب نبینیم؟
• چند نکته درباره چاله هوایی

چاله هوایی چیست؟

قطعا وقتی درباره چاله هوایی حرف می‌زنیم منظورمان یک دست‌انداز وسط آسمان نیست که هواپیما در آن بیفتد. چاله هوایی به انگلیسی Turbulence است که در زبان فارسی «چاله هوایی» ترجمه شده است. تعریف چاله هوایی ساده است؛ چاله هوایی حرکت عمودی هوای ناپایدار است که در اثر عوامل مثل طوفان، رعدوبرق، برخورد هوا به کوه و غیره ایجاد می‌شود. درواقع چاله هوایی یکی از غیرقابل پیش‌بینی‌ترین پدیده‌های آب‌وهوایی است. این آشفتگی جوی منجر به تکان‌های بدنه هواپیما می‌شود. این تکان‌ها می‌تواند آنقدر ضعیف باشد که اصلا حس نکنید یا آنقدر قوی باشد که همه چیز را در داخل کابین به‌هم بریزد. برخلاف فیلم‌های سینمایی چاله هوایی فقط در هوای طوفانی و ابری ایجاد نمی‌شود، بلکه گاهی در هوای صاف و آفتابی هم ظاهر می‌شود.

چاله هوایی چگونه تشکیل می شود؟

تشکیل چاله هوایی ۴ دلیل علمی دارد:

• تداخل مکانیکی: این نوع تداخل مصادیق زیادی دارد. به‌طور مثال اصطکاک بین زمین و جریان هوا، به‌ویژه موانع طبیعی نامنظم مثل کوه‌ها و موانع ساخت بشر مثل برج‌ها یا دکل‌های مخابراتی، باعث ایجاد گرداب و در نتیجه چاله هوایی می‌شود.
• تداخل حرارتی: این تداخل که به آن همرفتی می‌گویند، بیشتر در روزهای گرم تابستان اتفاق می‌افتد که خورشید سطح زمین را به‌طور ناهموار گرم می‌کند. برخی سطوح مثل زمین‌های بایر سریع‌تر از دشت‌های سبز گرم می‌شوند. در چنین شرایطی هوای گرم در جو بالا می‌رود تا به یک جبهه هوای سرد برخورد می‌کند و منجر به ایجاد چاله هوایی می‌شود.
• تداخل جبهه هوا: اصطکاک بین دو توده هوای گرم و سرد باعث ایجاد چاله هوایی می‌شود. این پدیده زمانی که هوای گرم مرطوب و ناپایدار است احتمال وقوع بیشتری دارد و در صورت تولید رعدو‌برق بسیار شدید خواهد بود.
• تداخل چینش یا برشی: برخی شرایط جوی مثل وارونگی دما یا جریان جت، سبب تغییر سریع جهت یا سرعت وزش باد در یک فاصله افقی یا عمودی معین می‌شود. این تغییر سریع می‌تواند منجر به ایجاد چاله هوایی شود.

چاله هوایی چگونه رخ می‌دهد؟

هوا تا زمانی که گرم‌تر از محیط اطراف خود باشد در جو بالا می‌رود؛ به این وضعیت هوای ناپایدار می‌گویند. وقتی هوا به جریان هوای سردتر برخورد کند، دیگر نمی‌تواند در جو صعود کند و متوقف می‌شود. گاهی در چنین شرایطی هوای ناپایدار تبدیل به یک گرداب آشفته می‌شود که به آن چاله هوایی می‌گویند. اگر تابه‌حال رشته سفید ابرمانندی در آسمان دیده باشید که در حال چرخش است و مدام بزرگ‌تر و متلاطم‌تر می‌شود، چاله هوایی را از نزدیک دیده‌اید.

جریان جت چیست؟

منظور از جریان جت (Jet Stream) یا رودباد یک باد افقی قوی در ارتفاعات بالا است که از یک الگوی موج مانند پیروی می‌کند. برای درک این باد قوی و باریک، یک تونل هوا را تصور کنید که چند کیلومتر ضخامت و هزاران کیلومتر طول دارد.

خطرناک ترین نوع چاله هوایی

در واقع، خطرناک ترین نوع چاله هوایی «چاله هوایی صاف» (CAT) است که معمولا هیچ نشانه‌ای از وقوع آشفتگی هوایی ندارد و آسمان صاف است. در چنین شرایطی به‌دلیل اینکه به‌یکباره چاله هوایی اتفاق می‌افتد خلبان فرصت کافی برای هشدار به مسافران ندارد.

انواع چاله هوایی

چاله های هوایی براساس شدت به ۴ دسته تقسیم می‌شوند:

• چاله هوایی ملایم: این چاله‌های هوایی سبب تغییرات جزئی در ارتفاع هواپیما می‌شوند و لحظه‌ای هستند. سرنشینان هواپیما ممکن است کمی فشار به کمربند ایمنی خود احساس کنند.
• چاله هوایی متوسط: کمی شدیدتر از چاله هوایی ملایم است و سرنشینان فشار روی کمربند خود را احساس می‌کنند. در چنین شرایطی اجسامی که بسته نشده‌اند ممکن است از جای خود خارج شوند.
• چاله هوایی شدید: چاله هوایی شدید هواپیما را دچار تغییرات شدید و ناگهانی در ارتفاع می‌کند و سرنشینان به‌طور کامل این تکان‌ها را احساس می‌کنند. در چاله هوایی شدید ممکن است هواپیما برای لحظه‌ای از کنترل خارج شود.
• چاله هوایی بسیار شدید: در چاله‌ هوایی بسیار شدید، که به‌ندرت اتفاق می‌افتد، هواپیما به‌شدت دچار تلاطم شده و کنترل آن غیرممکن است. این پدیده ممکن است به بدنه هواپیما آسیب وارد کند.

آیا چاله هوایی قابل پیش بینی است؟

در حال حاضر چاله هوایی قابل پیش‌بینی نیست؛ هواشناسان برای پیش‌بینی‌‌ به انواع الگوریتم‌ها، ماهواره‌ها و سیستم‌های راداری متکی هستند؛ اما پیش‌بینی دقیق چاله هوایی یکی از چالش‌برانگیزترین انواع پیش‌بینی است. امروزه دانش بشر نسبت‌به این پدیده جوی افزایش یافته است و پیش‌بینی‌ها و گزارشات هواشناسی در اجتناب از انتخاب مسیرهایی که احتمال وقوع چاله هوایی در آن‌ها بیشتر است، تاثیرگذار است. با این وجود هنوز نمی‌توانیم به‌طور دقیق در مقیاس پرواز چاله‌های هوایی را پیش‌بینی کنیم. وقتی پیش‌بینی هواشناسی احتمال وقوع چاله هوایی را می‌دهد، خلبانان سعی می‌کنند با تنظیم ارتفاع از مناطق وقوع این پدیده فاصله بگیرند و مسیر دیگری را جایگزین کنند. این به‌معنای پرواز بالاتر یا پایین‌تر از ارتفاعی است که چاله هوایی در آن رخ می‌دهد و سبب افزایش مصرف سوخت هواپیما می‌شود.

آیا چاله هوایی منجر به سقوط می شود؟

یکی از بزرگ‌ترین ترس‌های مسافران هواپیما، احتمال شکستن بال یا بدنه هواپیما در هنگام وقوع پدیده چاله هوایی است. یادتان باشد هواپیماها در روی زمین بارها و بارها آزمایش می‌شوند تا در برابر سخت‌ترین حوادث نیز مقاوم باشند. اگر قرار بود هر چاله هوایی منجر به سقوط هواپیما شود، امروز دیگر چیزی به اسم صنعت هواپیمایی وجود نداشت!

افزایش چاله های هوایی

تحقیقات اخیر نشان می‌دهد وقوع چاله هوایی در حال افزایش است و این تغییر ناشی از تغییرات آب‌وهوایی، به‌ویژه افزایش انتشار دی‌اکسید کربن، است که بر جریان هوا تاثیر می‌گذارد. طبق تحقیقات انجام‌شده در دانشگاه ریدینگ (Reading) انگلیس، تغییرات آب‌وهوایی احتمالا در آینده منجربه افزایش چاله‌های هوایی خواهد شد. بر اساس نتایج این تحقیقات بین سال‌های ۲۰۵۰ تا ۲۰۸۰ میلادی تعداد چاله‌های هوایی بر فراز آمریکای شمالی ۱۱۳ درصد و بر فراز اقیانوس اطلس شمالی ۱۸۱ درصد افزایش خواهند یافت.

چطور در چاله هوایی آسیب نبینیم؟

سر جای خود بنشینید و کمربندتان را ببندید! به‌همین راحتی می‌توانید از چاله هوایی بدون نگرانی عبور کنید. بیشتر چاله های هوایی از نوع ملایم است و مسافران اصلا متوجه آن نمی‌شوند. هنگام برخورد با چاله هوایی متوسط و شدید نیز اگر سر جای خود بنشینید و کمربند ایمنی خود را ببندید، دچار حوادثی مثل پرت‌شدن یا کوبیدن‌شدن به اطراف نمی‌شوید. شکستگی استخوان و کبودی رایج‌ترین آسیب‌ها در برخورد با چاله هوایی است و زمانی اتفاق می‌افتد که فرد سر جای خود نباشد و کمربند ایمنی خود را نبسته باشد. همچنین اگر با نوزاد خود سفر می‌کنید حتما از صندلی‌ ایمنی کودک استفاده کنید.

برخی مهمانداران هواپیما و خلبان‌ها نیز توصیه می‌کنند پرواز خود را در ساعات اولیه صبح انجام دهید تا کمتر با چاله هوایی برخورد کنید. به گفته اداره هوانوردی فدرال ایالات متحده، از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۲ میلادی تنها ۱۶۳ مسافر و خدمه در ایالات متحده در اثر چاله هوایی آسیب دیده‌اند. این آمار در مقایسه با چند صد میلیون مسافری که در این بازه زمانی پرواز کرده‌اند، آمار بسیار ناچیزی است؛ پس بهتر است نگران نباشید و با آرامش سفر کنید.

چند نکته درباره چاله هوایی

• هواپیماهای امروزی به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که بتوانند به‌راحتی از چاله‌های هوایی عبور کنند. بیشتر چاله‌های هوایی از نوع ملایم و متوسط است و مسافران اصلا متوجه آن نمی‌شوند.
• در زمان وقوع چاله هوایی سرجای خود بنشینید و کمربند ایمنی‌تان را ببندید. اگر روی میز وسیله‌ یا غذایی دارید آن را بردارید. چند نفس عمیق بکشید و آرامش خود را حفظ کنید.
• هواپیماهای بزرگ‌تر در مقایسه با هواپیماهای کوچک، وزن بیشتری دارند و کمتر تحت تاثیر آشفتگی هوایی قرار می‌گیرند.