از اعماق تاریخ تا امروز، سفری به قلب فرهنگ عمان

فرهنگ مردم عمان، ریشه در تاریخ کهن و تمدن های باستانی دارد که در معماری، آداب و رسوم و هنر این کشور به زیبایی نمایان است.

عمان، با وجود وسعت کم، از تنوع فرهنگی قابل توجهی برخوردار است. این تنوع، حاصل تعاملات تاریخی با تمدن‌های مختلف و همچنین وجود اقوام گوناگون در این کشور است. از معماری باشکوه مساجد و قلعه‌ها تا موسیقی محلی و غذاهای خوشمزه، هر گوشه از عمان، داستانی از فرهنگ و تاریخ این سرزمین را روایت می‌کند. در ادامه، به بررسی برخی از این جلوه‌های فرهنگی خواهیم پرداخت تا با فرهنگ مردم عمان بیشتر آشنا شویم.

فهرست مطالب

• مذاهب در عمان
• آداب و رسوم اجتماعی در عمان
• لباس های سنتی عمان
• زبان های مورد استفاده در عمان
• برنامه تعطیلات عمان
• تاریخچه عمان
• سیاست های عمان
• چهره های شناخته شده عمان
• آداب معاشرت در عمان
• خرید در عمان
• غذاهای عمان
• نوشیدنی های عمان
• نماد کشور عمان
• چند نکته در مورد فرهنگ مردم عمان

مذاهب در عمان

در عمان، اسلام دین اصلی است و حدود ۷۵ درصد از جمعیت این کشور پیرو مذهب اباضیه (Ibadism) هستند که به‌عنوان شاخه غالب اسلام در این کشور شناخته می‌شود. مساجد عمان به‌دلیل طراحی ساده و نداشتن مناره، با مساجد سایر کشورهای مسلمان متفاوت هستند. مصرف الکل در عمان ممنوع بوده و رعایت پوشش مناسب برای مردان و زنان در اماکن عمومی ضروری تلقی می‌شود. در طول ماه رمضان، فضای کشور آرام‌تر می‌شود و خوردن، نوشیدن یا پخش موسیقی بلند در مکان‌های عمومی ممنوع است. عمان به‌دلیل تحمل بالای مذهبی شناخته شده و میزبان جوامع غیرمسلمان متنوعی از جمله هندوها، یهودی‌ها، بودایی‌ها و مسیحی‌هاست. بیشتر این افراد غیرمسلمان از اتباع خارجی یا مهاجر هستند.

آداب و رسوم اجتماعی در عمان

حدود ۷۵ درصد از جمعیت عمان را عرب‌ها تشکیل می‌دهند و باقی جمعیت شامل مهاجرانی از کشورهای پاکستان، بنگلادش، هند، سریلانکا و فیلیپین است. این ترکیب قومی به فرهنگ غنی و متنوع عمان افزوده است. مردم عمان به تواضع و مهمان‌نوازی شهرت دارند و احترام به آبروی دیگران در این جامعه اهمیت ویژه‌ای دارد. هنگام عکاسی با مردم محلی، گرفتن اجازه ضروری است، به‌خصوص در مورد زنان عمانی. اگر آن‌ها راحت نبودند، بهتر است از عکاسی خودداری کنید.

عمانی‌ها معمولاً مهمانان خود را به خانه دعوت کرده و با خرما و قهوه عمانی از آن‌ها پذیرایی می‌کنند. هنگام ورود به خانه، به رسم احترام، کفش خود را دربیاورید و بهتر است هدیه‌ای کوچک همراه داشته باشید. استفاده از عبارات رسمی مانند «سید» برای مردان و «سیده» برای زنان در سلام‌کردن نشانه احترام است. تسلط بر زبان عربی، هرچند اندک، موجب خوشحالی مردم محلی خواهد شد.

وقت‌شناسی در روابط تجاری اهمیت زیادی دارد و شروع گفتگو با احوال‌پرسی درباره خانواده مرسوم است. با این حال، از پرسش‌های زیاد درباره زنان خانواده خودداری کنید. صحبت درباره مذهب یا سلطان موضوعات حساسی هستند که باید از آن‌ها پرهیز شود. همچنین، در تعاملات اجتماعی بین افراد غیرهم‌جنس محدودیت‌هایی وجود دارد و هنگام دست‌دادن یا صحبت با جنس مخالف، بهتر است از آن‌ها اجازه بگیرید. در وسایل نقلیه عمومی نیز، مردان معمولاً جای خود را به زنان می‌دهند.

لباس های سنتی عمان

مردان عمانی لباس سنتی‌ای به نام «دشداشه» (Dishdasha) می‌پوشند که آستین بلند و بدون یقه است و تا مچ پا امتداد دارد. یقه این لباس با دکمه بسته می‌شود و معمولاً آویزی دارد که با عطرهای خوشبو معطر می‌شود. آن‌ها همچنین نوعی عمامه بر سر می‌گذارند و گاهی عصای چوبی یا فلزی به دست می‌گیرند. در مراسم رسمی، مردان عمانی خنجری را که نمادی از وقار و مردانگی است، بر کمر می‌بندند.

زنان عمانی نیز حجاب دارند و لباس‌های بلندی با طرح‌های زیبا به تن می‌کنند. برخی از زنان، علاوه بر حجاب، دست و صورت خود را نیز می‌پوشانند، هرچند این کار چندان رایج نیست. جالب است بدانید که هم زنان و هم مردان عمانی از کحل (kohl) برای محافظت از چشم‌ها در برابر آفتاب استفاده می‌کنند.

زبان های مورد استفاده در عمان

زبان‌های متنوعی در عمان و عربستان سعودی رایج هستند. در عربستان سعودی، زبان اصلی مردم عربی است و حدود ۶۰ درصد از جمعیت به این زبان حرف می‌زنند. در عمان، زبان عربی نیز زبان غالب است، به‌طوری که ۴۵.۹ درصد از مردم به این زبان صحبت می‌کنند. علاوه بر آن، ۱۶.۸ درصد از جمعیت به عربی خلیجی و ۲.۶ درصد به عربی ضفاری صحبت می‌کنند.

مهاجران ساکن عمان نیز به زبان‌های مختلفی تکلم می‌کنند. از جمله این زبان‌ها می‌توان به بلوچی جنوبی (۴.۹ درصد)، مالایالم (۴.۷ درصد) و بنگالی (۴.۲ درصد) اشاره کرد. زبان انگلیسی نیز به‌طور گسترده در میان مهاجران مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین، گروهی از عمانی‌ها که قبلاً در کشورهای آفریقایی مانند کنگو، بوروندی و رواندا زندگی کرده‌اند، به زبان فرانسوی صحبت می‌کنند و به این دسته، «عمانی‌های آفریقا» گفته می‌شود.

برنامه تعطیلات عمان

تعطیلات مذهبی مسلمانان شامل مناسبت‌هایی مانند رمضان، عید فطر (پایان ماه رمضان)، عید قربان (بزرگداشت فداکاری حضرت ابراهیم)، جشن میلاد پیامبر اسلام و سال نو هجری است که تاریخ آن‌ها بر اساس تقویم قمری هر سال تغییر می‌کند. در عمان، بیست و سوم جولای یادآور آغاز سلطنت سلطان قابوس و تولد دوباره کشور است، در حالی که روز ملی عمان در هجدهم نوامبر جشن گرفته می‌شود.

تاریخچه عمان

تاریخ عمان از سکونت‌گاه‌های کهن در ظفار آغاز می‌شود و در قرن هفتم با ورود اسلام و عرب‌سازی، این کشور دوره‌ای جدید را تجربه کرد. در قرن هشتم، پذیرش مذهب اباضی و تلاش خلیفه عباسی هارون‌الرشید برای گسترش مذهب سنی، پایه‌های فرهنگی کشور را شکل داد. موقعیت استراتژیک عمان باعث برقراری روابط تجاری با هند و شرق آسیا شد. با این حال، در قرن پانزدهم، پرتغالی‌ها مسقط و هرمز را تصرف کردند. در اواسط قرن هفدهم، عمانی‌ها پرتغالی‌ها را بیرون راندند و به قدرت دریایی منطقه تبدیل شدند.

در ۱۷۹۸، معاهده دوستی بین سلطان عمان و بریتانیا امضا شد. در قرن نوزدهم، عمان به دو بخش سلطنت مسقط و عمان و سلطنت زنگبار تقسیم شد. مسقط در ۱۸۹۱ مورد حمایت بریتانیا قرار گرفت. سرانجام در ۱۹۵۱، عمان استقلال یافت و پس از پایان جنگ ظفار در ۱۹۷۶، نام کشور به عمان تغییر کرد. با سرنگونی سلطان سعید بن تیمور در ۱۹۷۱، دوران مدرنیزاسیون و رونق اقتصادی عمان آغاز شد.

سیاست های عمان

عمان به‌عنوان یک پادشاهی پارلمانی اداره می‌شود که در آن پیشرفت‌های دموکراتیک، مانند اعطای حق رأی به زنان در سال ۱۹۹۴ و برگزاری انتخابات عمومی با مشارکت همگانی در سال ۲۰۰۳، صورت گرفته است. با این حال، ساختار اجتماعی و سیاسی کشور همچنان بر پایه سنت‌های پدرسالارانه و اقتدارگرایانه استوار است. سلطان، علاوه بر مقام ریاست دولت و نخست‌وزیری، فرماندهی نیروهای مسلح و هدایت اقتصاد را برعهده دارد و بر فرآیندهای قانون‌گذاری نظارت می‌کند.

چهره های شناخته شده عمان

سلطان قابوس بن سعید آل سعید (Qaboos bin Said al Said)، متولد ۱۹۴۰، در سال ۱۹۷۰ با برکناری پدرش از سلطنت، قدرت را در عمان به دست گرفت. دوران حکومت او با اصلاحات سیاسی و اجتماعی گسترده و سیاست‌هایی مدرن و غرب‌گرا همراه بود که در بین مردم عمان با استقبال مواجه شد. علاقه او به موسیقی کلاسیک اروپایی نیز یکی از ویژگی‌های شناخته‌شده شخصی‌اش محسوب می‌شود.

در اوایل قرن هشتم، جابر بن زید ازدی (Jabir ibn Zaid al-Azdi)، یکی از بنیان‌گذاران مکتب اباضیه، تأثیر عمیقی بر تحولات مذهبی و فرهنگی عمان داشت. همچنین، ویلفرد تسیگر (Wilfred Thesiger)، کاوشگر مشهور بریتانیایی، با نقشه‌برداری از مناطق کوهستانی عمان و نوشتن کتاب رمل‌های عربی، تجربیات خود از سفر در این منطقه را به تصویر کشید.

آداب معاشرت در عمان

دادن انعام در عمان اختیاری است، اما معمولاً با استقبال مواجه می‌شود و نشان‌دهنده قدردانی شما از خدمات خوب است. اگر فردی خدماتی فراتر از انتظار ارائه دهد، انعام یک حرکت محترمانه محسوب می‌شود. برای رانندگان، معمولاً ۱ تا ۲ پوند به ازای هر نفر در روز (یا حدود ۶ پوند برای رانندگان خصوصی) مناسب است، و برای راهنماها می‌توانید این مبلغ را دو برابر کنید. در هتل‌ها، پرداخت ۱ تا ۲ پوند به حمل‌کنندگان چمدان خوشایند خواهد بود. با این حال، بهتر است انعام را با توجه به وضعیت اقتصادی محلی تنظیم کنید.

در بسیاری از هتل‌ها و رستوران‌ها، حق سرویس به صورت‌حساب اضافه می‌شود. اگر این مبلغ لحاظ نشده باشد، پرداخت ۱۰ درصد انعام استاندارد است. همچنین، در نظر داشته باشید که عمان کشوری مسلمان با فضای عمومی مذهبی است؛ بنابراین، به آداب محلی، به‌ویژه به پوشش شخصی هنگام بازدید از مساجد یا سواحل عمومی، احترام بگذارید.

هنگام بازدید از مساجد، کفش‌های‌تان را درآورید و خانم‌ها باید مطمئن شوند که دست‌ها و پاهایشان پوشیده است. استفاده از مایو در سواحل عمومی ممنوع بوده، اما در سواحل خصوصی و هتل‌ها مجاز است. در ماه رمضان، از خوردن، نوشیدن و کشیدن سیگار در طول روز خودداری کنید.

اگر به خانه‌ای محلی دعوت شدید، کفش‌ها را قبل از ورود درآورید و برای یک بازدید طولانی آماده باشید. اگر زمان کافی ندارید، دعوت را محترمانه رد کنید. در مهمانی‌های خانگی، منتظر باشید تا میزبان با گفتن «بسم‌الله» شروع غذا را اعلام کند و هنگام غذاخوردن، از دست راست استفاده کنید.

در بازارها، چانه‌زنی را با لبخند انجام دهید و از درخواست تخفیف‌های غیرمنطقی بپرهیزید. هنگام عکاسی از افراد، حتماً اجازه بگیرید. همچنین، از دادن شیرینی یا اسباب‌بازی به کودکان به‌طور مستقیم خودداری کنید و بهتر است این کار را از طریق والدین‌شان انجام دهید.

خرید در عمان

بازار موترا (Muttrah Souk) مکان مناسبی برای خرید جواهرات، زیورآلات و پارچه است؛ جایی که می‌توانید عطرها و رنگ‌ها را از نزدیک تجربه کنید. هنگام خرید، با ادب چانه بزنید و به دنبال اشیایی خاص مثل خنجر بدوی (Bedouin khanjar)، چاقویی سنتی با تیغه منحنی که در غلافی زیبا قرار دارد، بگردید. این خنجر در گذشته نماد انتقام و مرگ در عمان بود، اما امروزه جزو لباس‌های تشریفاتی مردانه است.

غذاهای عمان

غذای عمان تحت تأثیر فرهنگ‌های مختلف هند، آفریقا و شبه‌جزیره عربی قرار دارد و بیشتر غذاهای آن با گوشت مرغ یا بره همراه با برنج سرو می‌شوند. یکی از غذاهای محبوب عمانی، مشای (Mashai) است که ماهی کینگ فیش را همراه با برنج لیمویی معطر ارائه می‌دهد. روزال مدروب (Ruz al Mudhroub) نیز یک غذای خوشمزه است که از برنج و ماهی سرخ‌شده تشکیل می‌شود. همچنین آرسیا (Arsia) یک غذای برنجی بوده که بره کاملاً برشته‌شده را همراه با سس ترشه (Torshe) سرو می‌کند. کبسا (Kabsa) و هارس لحام (Hares Lahaam) از دیگر غذاهای مشابه و لذیذ عمانی هستند که با گوشت و گلابی در کنار هم ارائه می‌شوند. علاوه بر غذاهای اصلی، عمانی‌ها دسرهای سنتی خوشمزه‌ای مانند لقیمات (Luqaimat) و حلوا (Halwa) دارند که طعم‌های خاص خود را داشته و جزو لذت‌های شیرین این کشور به‌حساب می‌آیند.

نوشیدنی های عمان

آب لوله‌کشی در عمان برای نوشیدن کاملاً ایمن است. قهوه در این کشور از اهمیت فرهنگی زیادی برخوردار می‌باشد، بنابراین اگر به خانه یک عمانی دعوت شدید، حتماً دعوت را قبول کنید تا از یک فنجان قهوه خوشمزه لذت ببرید. معمولا میزبان قهوه را همراه با خرما، حلوا و کیک برای‌تان سرو می‌کند. 

نماد کشور عمان

یکی از نمادهای جاودان کشور عمان، «لنج» (Dhow) یا قایق سه دکله است که نوعی قایق با بادبان‌های سه گوش می‌باشد. این قایق‌ها، چندین قرن است که عضو جدایی‌ناپذیر فرهنگ این کشور به حساب می‌آیند. نشانه‌هایی وجود دارد که در قرن هشتم، یک لنج عمانی به سمت کشور چین می‌رفته و قدمت این قایق‌ها را ثابت می‌کند. امروزه از این قایق‌ها بیشتر برای ماهی‌گیری، صادرات و صنعت گردشگری استفاده می‌شود. همچنین چندین ناوگان بزرگ در بندرگاه‌های اصلی شهرهایی مثل مسقط و صلاله قرار دارد.

چند نکته در مورد فرهنگ مردم عمان

• عمان، جامعه ای مرد سالار دارد.
• از کل دست تان برای اشاره کردن به کسی استفاده کنید، نه انگشت اشاره!
• مردم برای نشان دادن موافقت، انگشت شست شان را به سمت بالا می گیرند.
• اشاره کردن به پاشنه پا یا در کل، پای افراد، جزو نبایدهای کشور عمان محسوب می‌شود.
• از پا برای حرکت دادن چیزی استفاده نکنید.
• از مردم، بدون اجازه آن ها عکس نگیرید.
• آداب و رسوم و سلطان کشور عمان، یعنی سلطان قابوس را مسخره نکنید.
• حرکات پرخاش رانه، مستهجن یا اهانت آمیز در این کشور ممنوع است و مجازاتی مثل زندان یا بدتر را به دنبال دارد.
• برای استفاده از مواد مخدر غیرقانونی، ممکن است به زندان فرستاده یا مجبور به پرداخت جریمه ای سنگین شوید.
• پنج بار در روز، مردم به عبادت می پردازند و در این اوقات، بیشتر مکان ا خلوت می ود. این زمان ا به این ترتیب هستند: ساعت ۴ونیم صبح، راس ساعت 12 ظهر، بین ساعت ۲ تا ۴ بعدازظهر، هنگام غروب آفتاب و یک ساعت بعد از آن.