فرسکو چیست؟

نقاشی فرسکو سبکی قدیمی است که در آن نقاشان طرح موردنظر خود را بر روی گچ خیس پیاده می‌کردند تا با این شیوه اثری بادوام بر روی دیوار خلق کنند. این سبک از نقاشی امروزه منسوخ شده است.

نقاشی فرسکو (Fresco) یا فرسک (Fresque) یا نقاشی دیواری، شیوه‌ای از نقاشی آبرنگ بر روی گچ تازه و نیمه‌خشک است و معمولاً بر روی سطوح دیوارها انجام می‌شود، به همین دلیل به آن دیوارنگاره نیز می‌گویند. این تکنیک بیشتر در دوره رنسانس و دوران پیش از آن استفاده می‌شد.

رنگ‌ها در نقاشی فرسکو که از مخلوط رنگ‌دانه‌های پودری با آب تمیز حاصل می‌شوند، همراه با گچ بر روی دیوار خشک شده و تبدیل به جزوی دائمی از دیوار می‌شوند.

نقاشی فرسکو برای خلق دیوارنما ایده‌آل است، زیرا مناسب سبکی حماسی و باعظمت بوده، بادوام است و سطحی مات دارد. واژه‌ی فرسکو از زبان ایتالیایی آمده و به معنای «تازه» است.

در این مقاله به موضوعات پیش رو پیرامون نقاشی فرسکو می‌پردازیم:

• نقاشی فرسکو از کجا آمده است؟
• تکنیک‌های نقاشی فرسکو
• تکنیک بون فرسکو
• تکنیک سکو فرسکو

نقاشی فرسکو از کجا آمده است؟

منشأ نقاشی فرسکو نامعلوم است، اما این تکنیک در عصر برنز در جزیره‌ی کرت و در دوران تمدن روم باستان در پمپی مورد استفاده قرار می‌گرفت.

ایتالیای رنسانس نیز پذیرای دوره‌ی باشکوهی از نقاشی فرسکو بود و می‌توان این هنر را در آثار چیمابوئه، جوتو، مازاچو، فرانجلیکو، کورِجو (کسی که شیفته‌ی تکنیک از پایین به بالا بود) و دیگر نقاشان از اواخر قرن سیزدهم تا اواسط قرن شانزدهم میلادی مشاهده کرد.

نقاشی‌های میکل آنژ در کلیسای سیستین (اثر مشهور او، آفرینش آدم)، نقاشی‌های رافائل در واتیکان و دیوارنگاره‌ی شام آخر اثر داوینچی در صومعه سانتا ماریا دل گرتزیه از مشهورترین نقاشی‌های سبک فرسکو در جهان هستند (ناگفته نماند که داوینچی اثر خود را به‌جای گچ خیس برروی دیوار گچی اما خشک خلق کرد.)

بااین‌حال، در اواسط قرن شانزدهم، فرسکو به‌طورکلی جای خود را به نقاشی رنگ‌روغن داد. اما این تکنیک در قرن بیستم از سوی دیگو ریوِرا و فرانچسکو کلمنته اندکی احیا شد.

تکنیک های نقاشی فرسکو

نقاشی فرسکو در دو نوع بون (خیس) و سِکو (خشک) انجام می‌شود و هر روش کاربردهای خاص خود را دارد. تکنیک بون فرسکو دوام بیشتری داشته و دشوارتر است.

تکنیک بون فرسکو

تکنیک بون فرسکو (Buon) بادوام‌ترین شیوه در نقاشی دیواری است و به روش زیر انجام می‌شود. ۳ لایه‌ی پشت سرهم از ملاط گچ، ماسه و گاهی پودر سنگ مرمر بر روی دیوار کشیده می‌شود.

در این کار، اجازه داده می‌شود که هر دو لایه‌ی اول کاملاً خشک شوند. در این میان، هنرمند، کسی که طرح اولیه در ابعاد واقعی از نقاشی را آماده کرده، نمای کلی را بر روی دیوار ترسیم می‌کند.

سپس در روز نقاشی نهایی، لایه‌ی آخر و نرم گچ بر روی دیوار کشیده می‌شود که امکان کشیدن نقاشی بر روی آن در یک مرحله وجود دارد.

پس از کشیدن لایه‌ی نرم گچ، طرحی کمرنگ اما دقیق از نقاشی بر روی دیوار نمایان می‌شود که به نقاش کمک می‌کند تا بتواند اثر خود را رنگ‌آمیزی کند.

نقاش تنها چند ساعت فرصت داشت تا بتواند طرح خود را، پیش از خشک شدن گچ، بر روی دیوار پیاده کند. به این دوره‌ی زمانی مفید جورناته (giornate) گفته می‌شود.

یک لایه‌ی نرم از گچ که به‌خوبی آماده شده باشد، برای چندین ساعت رطوبت را در خود نگه می‌دارد. وقتی‌که نقاش رنگ‌ها را با آب مخلوط می‌کند و با قلم بر روی گچ می‌کشد، رنگ‌ها جذبِ سطح خیس گچی می‌شوند و با خشک شدن دیوار، اجزای رنگ نیز همراه با دانه‌های گچ و آهک سفت می‌شوند.

این تکنیک باعث می‌شود که رنگ‌ها دوام بالایی داشته باشند و برای سالیان دراز ثابت بمانند؛ زیرا حالا بخشی جدایی‌ناپذیر از سطح دیوار هستند و دیگر نمی‌توان آن‌ها را به‌عنوان لایه‌ای از رنگ بر روی دیوار تلقی کرد.

تکنیک فرسکو مهارت فنی بالایی از سوی نقاش می‌طلبد، زیرا او باید (تا زمانی که گچ خیس است) سریع کار کند، اما فرصت اشتباه و جبران آن را نیز ندارد. مگر اینکه بتواند اشتباه خود را به روش سِکو در آینده جبران کند.

تکنیک سکو فرسکو

تکنیک سِکو (Secco) یا فرسکوی خشک فرآیندی است که از آن برای تغییر یا اصلاح فرسکوی بون استفاده می‌شود. در این روش، دیوارهای خشک و سفت با آب‌آهک خیس شده و نقاشی تا زمانی که دیوار مرطوب است بر روی آن انجام می‌شود.

رنگ‌ها به عمق گچ نفوذ نمی‌کنند، اما به‌مانند مواد رنگی، لایه‌ای نازک از سطح کار را می‌پوشانند. روش سِکو مناسب نقاشی‌های پرجزئیات است و از آن برای اصلاح فرسکوی خیس استفاده می‌شود.