جین برت، نخستین زنی که با کشتی دور دنیا سفر کرد

در روزگاری که زنان حق حضور در کشتی‌های اکتشافی را نداشتند، جین برت اولین زنی بود که با مخفی کردن هویت واقعی خود، با کشتی به دور دنیا سفر کرد. امروزه از جین برت به‌عنوان طلایه‌دار جهانگردی زنان و علم گیاه‌شناسی یاد می‌کنند.

جین بَرِت (Jeanne Baret) بین سال‌های ۱۷۶۶ تا ۱۷۶۹ به‌عنوان اولین گروه از فرانسوی‌ها، سراسر دنیا را با کشتی در نوردید. در این زمان، فرانسه در حال توسعه‌ی اقتصاد خود بود؛ بنابراین دولت این کشور هزینه‌ی صدها سفر اکتشافی به سراسر دنیا را تأمین می‌کرد.

اگرچه برت در آغاز برای کمک به فیلیبرت کامرسون، به این سفر اکتشافی ملحق شد، اما مطالعات فراوانی در مورد گیاهان جدید و محیطی کرد که در آنجا رشد می‌کنند.

جین برت بدون اینکه بداند، تبدیل به اولین زنی شد که با کشتی دور دنیا را سفر کرد و نامش در تاریخی که پیوسته از آن مردان بوده، به عنوان اولین زن جهانگرد ثبت شد.

سال های اولیه

جین برت در ۲۷ جولای ۱۷۴۰ در شهر اوتونِ فرانسه متولد شد. او خانواده‌ای فقیر داشت. در برخی اسناد آمده است که پدر جین یک کارگر روزمزد بود که در کشاورزی و برداشت محصول به کشاورزان کمک می‌کرد.

جین که در محیطی روستایی بزرگ شده بود، در جمع‌آوری انواع گیاهان تبحر داشت و چیزهای زیادی در مورد آن‌ها می‌دانست. اگرچه او سواد رسمی نداشت، اما جین برت در سنین جوانی دانش بالایی در زمینه‌ی گیاه‌شناسی کسب کرد.

او به خاطر دانش بالای خود در استفاده از گیاهان دارویی، به «زن گیاهی» معروف بود. برت در سال‌های بعد به‌عنوان یک خانه‌دار در خانه‌ی فیلیبرت کامرسون استخدام شد. کامرسون در زمینه‌ی پزشکی، تاریخ طبیعی و گیاه‌شناسی مطالعه می‌کرد. او به نزدیکی محل زندگی جین آمده بود تا بر روی نمونه‌های گیاهی کار کند. در این زمان بود که دوستی میان جین و کامرسون قوت گرفت.

با مرگ همسر کامرسون در سال ۱۷۶۲، وی تنهاتر از همیشه شده بود. برت و کامرسون که حالا باهم نامزد بودند، در سال ۱۷۶۴ فرزندی را به دنیا آوردند. ازآنجایی‌که آن‌ها باهم ازدواج رسمی نکرده بودند، به پاریس نقل‌مکان کردند تا اندکی پس از تولد فرزند خود، آن را واگذار کنند. پس از این اتفاق، برت همچنان به‌عنوان خانه‌دار و سرانجام پرستار برای کامرسون کار می‌کرد.

در سال ۱۷۶۵ از لویی آنتوان دو بوگن‌ویل (Louis-Antoine de Bougainville)، دریادار و جهانگرد فرانسوی، خواسته شد تا عازم مأموریتی به‌منظور اکتشافات جدید برای کشور فرانسه شود. بوگنویل از کامرسون دعوت کرد تا به‌عنوان یک گیاه‌شناس به ناوگان او بپیوندد.

کامرسون اصرار داشت تا دستیارش، جین برت هم وی را در این سفر همراهی کند. اما ناوگان دریایی ارتش فرانسه مخالف حضور یک زن در کشتی بود. جین برت به‌منظور دور زدن قانون، مانند پسرها لباس پوشید و همراه ارتش فرانسه شد. نام او حالا ژان برت بود و به‌عنوان دستیار کامرسون در کشتی اِتوال (Étoile) کار می‌کرد.

آغاز سفرها

سفرهای جین برت به دو دسته‌ی سفرهای اصلی و سفرهای فرعی تقسیم می‌شوند. جین در طول این سفرها دست به تحقیقات گسترده‌ای زد.

سفرهای اصلی

دو کشتی اتوال و بودوز (Boudeuse) عازم سفرهای اکتشافی شدند. جین و کامرسون که در کشتی اتوال بودند، در سال ۱۷۶۶ سفر خود را از شهر نانت آغاز کردند. هدف آن‌ها این بود تا دور دنیا را با کشتی طی کنند.

یکی از اولین توقف‌های آن‌ها در طول این سفر در شهر مونته‌ویدئو در اروگوئه صورت گرفت. کامرسون و برت نمونه‌هایی از گیاهان این منطقه را جمع‌آوری کردند و به بررسی محیط کشت در اطراف پرداختند.

کامرسون در طی این کاوش بیمار شد و نمی‌توانست کار زیادی انجام دهد، درنتیجه مسئولیت اصلی تحقیق و بررسی به دوش جین افتاد. کشتی سرانجام مونته‌ویدئو را به مقصد ریودوژانیرو در برزیل ترک کرد. کامرسون و برت مجدداً فرصت یافتند تا به کاوش و بررسی گیاهان این منطقه بپردازند.

گفته می‌شود که جین برت فردی بود که گونه‌ای عجیب از یک درخت انگور با گل‌های صورتی و بنفش را کشف کرد. برت نام این گیاه را به احترام رهبر گروه اکتشافی فرانسه، بوگنویلیا (Bougainvillea) گذاشت.

کشتی اتوال پس از عبور موفقیت‌آمیز از تنگه‌ی ماژلان در دماغه‌ی آمریکای جنوبی، در سال ۱۷۶۷ به تاهیتی رسید. آن‌ها در این منطقه با زنان بومی زیبایی روبرو شدند. درنتیجه، بوگنویل این منطقه را سیترای نو (New Cythera) گذاشت.

سیترا در اساطیر یونانی، به زادگاه خدای عشق و زیبایی معروف است. برت توانسته بود با گوشه‌گیری هویت واقعی خود را در بیشتر طول سفر از خدمه‌ی کشتی مخفی نگه دارد. اما هویت واقعی او در سفر به تاهیتی فاش شد.

تاریخ‌نگاران دقیقاً نمی‌دانند که این اتفاق چگونه رخ داد. در یک روایت نوشته شده زمانی که کشتی برت به تاهیتی رسید، بومیان منطقه به‌سرعت متوجه زن بودن جین شدند. وقتی‌که آن‌ها به کشتی بازگشتند، جین اعتراف کرد که دروغ گفته و هویت واقعی خود را مخفی کرده است.

سفرهای فرعی

برت همچنان به سفرهای خود با کشتی از تاهیتی به سمت ایرلند جدید (محلی که امروزه به پاپوا گینه‌نو معروف است) ادامه داد. بودن در کشتی به‌عنوان یک زن برای برت خطراتی به همراه داشت. خدمه‌ی کشتی می‌خواستند شخصاً ببینند که برت یک زن است؛ بنابراین، وقتی‌که او در حال مطالعه بر روی صدف‌ها در خارج از کشتی بود، به وی حمله کردند. پس از این اتفاق، برت قایق را به‌ندرت ترک می‌کرد.

سرانجام در سال ۱۷۶۸ و زمانی که کشتی در جزیره‌ی موریس در اقیانوس هند برای بارگیری آذوقه پهلو گرفت، برت و کامرسون دیگر به کشتی بازنگشتند. آن‌ها تصمیم گرفتند تا در جزیره‌ی موریس بمانند.

سال های پایانی و مرگ

کامرسون و برت به‌عنوان میهمانان پیر پوآور (Pierre Poivre)، فرماندار جزیره، در موریس ساکن شدند. برت در موریس همچنان به‌عنوان خانه‌دار و پرستار کامرسون تا زمان مرگ وی در سال ۱۷۷۳ کار می‌کرد.

پس از مرگ کامرسون، برت همچنان در موریس ماند. در این زمان، او با سربازی فرانسوی به نام جان دوبرنات (Jean Dubernat) آشنا شد و آن‌ها در سال ۱۷۷۴ باهم ازدواج کردند. وقتی‌که جین برت در سال ۱۷۷۴ به فرانسه بازگشت، سفر وی به دور دنیا تکمیل شده بود.

آن‌ها به زادگاه دوبرنات در سنت-اوله (Saint-Aulaye) نقل‌مکان کردند و برت تا پایان عمر در آنجا زندگی کرد. جین برت در ۵ اوت ۱۸۰۷ و در سن ۶۷ سالگی در سنت-اوله از دنیا رفت.

میراث جین برت

دستاوردهای جین برت به‌عنوان اولین زنی که به دور دنیا سفر کرد، هرگز به‌طور کامل به رسمیت شناخته نشد. تلاش‌های وی در جمع‌آوری گیاهان خاص، امروزه اطلاعات مهمی را در اختیار ما گذاشته است. برت خودش به ثبت وقایع و تجربیات در طول سفر نمی‌پرداخت.

هرچند گزارش‌های سفر از سوی خدمه‌ی کشتی حکایت از تلاش‌های فراوان برت برای مخفی نگاه داشتن هویت واقعی وی داشت. اما نوشته‌های برجای‌مانده از بوگنویل و کامرسون، نه‌تنها سختی‌های مسیر برای برت را فاش کردند، بلکه از دستاورد بزرگ وی نیز پرده برداشتند.

در یکی از متن‌های ترجمه‌شده از نوشته‌های کامرسون، او برت را اولین زن جهانگردی معرفی می‌کند که به دور دنیا سفر کرده است. او در ادامه می‌نویسد که جین برت باید به خاطر تلاش‌های خود در جمع‌آوری گیاهان و دیگر گونه‌ها مورد تقدیر قرار گیرد.

اگرچه جین برت هرگز قصد نداشت تا به اولین زنی تبدیل شود که به دور دنیا سفر می‌کند، اما ما این دستاورد شگرف وی را با آغوش باز به رسمیت می‌شناسیم.