سیری در میان جاذبه های الجم در کشور تونس

جاذبه های الجم (El Djem) که یکی از مکان های دیدنی تونس امروزی است برخی از شگفت انگیزترین یادگارهای دوران روم باستان در قاره ی آفریقا را شامل می شود.

بزرگ‌ترین جاذبه‌ی گردشگری و تاریخی کشور تونس، آمفی تئاتر الجم با سنگ‌های طلایی‌رنگ است که زمانی صحنه‌ی نبردهای خونین گلادیاتورها در دوران روم باستان بود. حتی مسافرانی که عمدتاً برای یک تعطیلات آرامش‌بخش راهی تونس می‌شوند، نباید فرصت دیدار از این محوطه‌ی ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو، بین سوسه (Sousse) و صفاقس (Sfax) را از دست بدهند.

مکان قرارگیری آمفی‌تئاتر الجم در زمینی صاف و بایر است و همین موضوع به جذابیت آن می‌افزاید. بااین‌حال، الجم صرفاً به آمفی‌تئاتر آن خلاصه نمی‌شود و موزه و محوطه‌ای باستانی را نیز در برمی‌گیرد؛ اگرچه بسیاری از گردشگران الجم را با آمفی‌تئاتر آن می‌شناسند.

این مقاله به بررسی جاذبه‌های تاریخی الجم در زمانی می‌پردازد که امپراطوری روم این منطقه را نیز تحت سیطره‌ی خود درآورده بود.

تاریخچه

الجم در حدود قرن سوم پیش از میلاد و زمانی که یک پایگاه نبرد کارتاژی در اینجا مستقر بود، بنا شد. اما تنها زمانی به شهرت رسید که سزار روم در سال ۴۶ قبل از میلاد شهر تیسدروس (Thysdrus) را در این محوطه بنا ساخت.

تیسدروس در میان یک منطقه‌ی وسیع زیتون‌کاری قرار دارد و از آنجایی‌که روغن زیتون در آن دوران در روم باستان پرطرفدار بود، این شهر به‌سرعت تبدیل به یک مرکز پرورش زیتون بزرگ در شمال آفریقا شد.

شهر با جمعیتی در حدود ۲۰,۰۰۰ تا ۳۰,۰۰۰ نفر، ثروت فراوانی برای خود رقم زد که بیشتر آن، به‌مانند دیگر شهرهای رومی، صرف بنا نهادن ساختمان‌های عمومی و خانه‌های مسکونی شد.

کار ساخت آمفی‌تئاتر الجم از اواخر قرن دوم میلادی آغاز شد و طراحی این بنای باشکوه نمادی از ثروت تیسدروس بود. اما درحالی‌که آمفی‌تئاتر همچنان در دست ساخت بود، سقوط تیسدروس با طرح مجدد مسئله‌ی دریافت مالیات از روغن زیتون در سال ۲۳۸ آغاز شد. این مالیات جرقه‌ای برای یک طغیان بزرگ بود که به سراسر تونس نیز کشیده شد.

گروه بزرگی از زمین‌داران با کمک افسران آموزش‌دیده و شبه‌نظامیان، اقدام به قتل گماشته‌ی سلطنتی، افسر ارشد مالیه در استان و فرماندار ۸۰ ساله‌ی منطقه، گوردیان، کردند. این شورش‌ها سرکوب شد و شهر به یغما رفت، اما تیسدروس هرگز به دوران شکوه خود بازنگشت.

بعدها، آمفی‌تئاتر الجم تبدیل به یک دژ شد و در سال ۶۹۹ میلادی نقش یک پناهگاه برای رهبر بربرها، کاهنه، در دوران نبرد وی با مهاجمان عرب را ایفا کرد. پس از پیروزی آن‌ها، شهر به حال خود رها شد و این محوطه تا دوران استعمار فرانسه خالی از سکنه ماند.

آمفی تئاتر الجم

این بنای شبیه به کولوسئوم که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده، دومین اثر برجسته از دوران امپراطوری روم باستان از نظر بزرگی است. این بنا ۱۴۹ متر طول و ۱۲۴ متر عرض دارد و جایگاه تماشاچیان آن در سه ردیف و ارتفاع ۳۰ متری ساخته شده است. ظرفیت این آمفی‌تئاتر در حدود ۳۵,۰۰۰ نفر تخمین زده می‌شود که چیزی بیش از جمعیت آن زمان شهر است.

آمفی‌تئاتر الجم که تماماً از سنگ ساخته شد، هیچ فونداسیونی ندارد و نمای بیرونی آن سه ردیف از طاق‌های قوسی‌شکل به روی هم را در برمی‌گیرد. درون این آمفی‌تئاتر، اکثر زیربنای تکیه‌گاهی برای جایگاه تماشاچیان به‌خوبی حفظ شده است.

تصور می‌شود که این کولوسئوم بین سال‌های ۲۳۰ تا ۲۳۸ میلادی ساخته شده باشد و همه آن را منتسب به فرماندار آفریقایی شهر، گوردیان، می‌دانند. سنگ‌های ساخت این بنا از معادن منطقه‌ی سَلَقطه (Salakta) در ۳۰ کیلومتری ساحل به اینجا آورده شده‌اند. آب نیز به‌وسیله‌ی کانالی زیرزمینی و پس از طی کردن مسیری ۱۵ کیلومتری، از تپه‌های شمال غربی شهر به کولوسئوم آورده می‌شد.

گوردیان در سال ۲۳۸ میلادی و در دوران شورش‌های گسترده علیه امپراطور ماکسیموس، به‌عنوان حاکم مطلق امپراطوری روم در این منطقه انتخاب شد. گفته می‌شود گوردیان وقتی‌که متوجه شد شورش و طغیان مردم حتمی است و راهی برای مقابله با آن وجود ندارد، در این آمفی‌تئاتر خودکشی کرد.

آمفی‌تئاتر الجم بعدها آخرین سنگر دفاعی لقب گرفت. شاهزاده و ملکه‌ی بربرها، کاهنه، در اینجا تحت محاصره‌ی نیروهای عرب در اواخر قرن هفتم میلادی درآمد. بر اساس یک افسانه، کولوسئوم از طریق یک تونل زیرزمینی به شهر ساحلی سلقطه متصل بود و همین امر کاهنه را قادر می‌ساخت تا محاصره کنندگان خود را با نشان دادن ماهی از بالای دیوارهای کولوسئوم آزار دهد. این راهی برای نمایش گرسنه نماندن و تحت تأثیر قرار نگرفتن آن‌ها بر اثر محاصره بود.

وقتی‌که برای اولین بار پا به کولوسئوم می‌گذارید، از تماشای ابهت و بزرگیِ بصیرت رومیان حیرت‌زده می‌شوید. بخش جنوبی این آمفی‌تئاتر، سالم‌ترین قسمت آن است و به شما اجازه می‌دهد تا حس نشستن در صندلی‌های مرتفع و تماشای نبرد جنگجویان در پایین را تجربه کنید.

شما می‌توانید به ردیف‌های بالاتر بروید و از بالا به صحنه‌ی نبرد نگاه کنید. حتی می‌توانید راهی دو دالان زیرزمینی شوید که در گذشته محل نگهداری حیوانات، گلادیاتورها و دیگر افراد نگون‌بختی بود که آخرین لحظات عمر خود را پیش از انداخته شدن به صحنه‌ی نبرد سپری می‌کردند. آن‌ها نقش سرگرمی برای جمعیت انبوه را داشتند. اینجا مکانی است که بسیاری آخرین لحظات تنهایی خود را در آن می‌گذراندند و به صدای ۳۵,۰۰۰ نفری گوش می‌دادند که خواهان ریخته شدن خونشان بودند.

موزه باستان شناسی

در فاصله‌ی یک کیلومتری تا آمفی‌تئاتر الجم، موزه‌ای برای نمایش آثار خارق‌العاده از کاشی‌ها و موزاییک‌های رومی وجود دارد. تمامی این موزاییک‌ها به زیبایی رنگ شده‌اند و در وضعیت بسیار خوبی به نمایش درآمده‌اند. یکی از این آثار برجسته، صحنه‌هایی از نبرد گلادیاتورها در کولوسئوم را به تصویر می‌کشد. در انتهای موزه، خانه‌ی آفریقا قرار دارد؛ یک ویلای رومی متعلق به سال ۱۷۰ میلادی در قلب الجم که در دهه‌ی ۱۹۹۰ کشف شد و حالا برای نمایش به اینجا آورده شده است.

خانه‌ی آفریقا نام خود را از یک طرح موزاییکی به عاریت گرفته که الهه‌ی آفریقا، زنی جوان و ترشرو، را به تصویر می‌کشد. این زن نمادی برای بخش‌های آفریقایی تحت سلطه‌ی روم باستان است.

در پشت خانه‌ی آفریقا، محوطه‌ای قرار دارد که ویلاهای رومی در آنجا کشف شده‌اند. می‌توان در میان این خرابه‌ها قدم زد و از تماشای برخی آثار موزاییکی در این محل لذت برد.

محوطه باستان شناسی الجم

درست در آن‌سوی موزه، محوطه‌ی باستان‌شناسی الجم قرار دارد؛ جایی که آثار موزاییکی موزه از آنجا کشف شده‌اند. برخی از این آثار در همین محل باقی مانده‌اند. به‌طور ویژه، خانه‌ی طاووس و خانه‌ی سولرتیانا (Sollertiana) هر دو از موزاییک‌هایی زیبا بهره می‌برند که همچنان در کف خانه‌ها به چشم می‌خورند.

در آن‌طرف خیابان و آن‌سوی ریل راه‌آهن، یک آمفی‌تئاتر کوچک، متعلق به قرن اول پیش از میلاد، دیده می‌شود. بین این آمفی‌تئاتر و آمفی‌تئاتر اصلی شهر، بقایای بیشتری از دوران تیسدروس باستان، همراه با خرابه‌هایی از خانه‌های بزرگ و یک حمام رومی وجود دارد.