چرا در چهارشنبه سوری آتش روشن می کنیم؟

چهارشنبه سوری یکی از جشن‌های باستانی ایرانی است که نوید پایان سال و آغاز سال جدید یا همان نوروز را می‌دهد. اگر می‌خواهید از این آیین ایرانی بیشتر بدانید با ما همراه باشید.

ایران کشوری همراه با رویدادهای متعدد است که هرکدام ریشه‌های فرهنگی، مذهبی و تاریخی متفاوتی دارد. این جشن‌ها و آیین‌ها سرشار از نمادهای قدیمی هستند که معنا و مفهوم جالبی به آن‌ها می‌بخشند. یکی از این آیین‌های سنتی و باارزش که همه‌ی ایرانیان با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال انتظارش را می‌کشند، چهارشنبه سوری است.

این جشن باستانی در حقیقت نماد خداحافظی با رنج و سختی‌های سالی است که پشت‌سر گذاشته‌ایم. در عین‌حال، با برگزاری این جشن نوید سالی خوش و پر از برکت و سلامتی را به یکدیگر می‌دهیم.

اما چهارشنبه سوری چه وقت از سال است؟ این جشن در آخرین سه‌شنبه‌ی سال با انجام مراسم مختلف و جالبی برگزار می‌شود. در ادامه شما را با تاریخچه‌ی چهارشنبه‌ سوری و آداب و رسوم این آیین باستانی بیشتر آشنا خواهیم کرد.

تاریخچه چهارشنبه سوری

همان‌طور که می‌دانید مراسم چهارشنبه‌ سوری با برپایی آتش برگزار می‌شود؛ علت این امر جایگاه ویژه‌‌ی آتش در میان ایرانیان باستان بوده است. در طول تاریخ آتش ارزش و اهمیت بالایی در میان ایرانیان داشته است. آتش مظهر پاکی، سلامت و روشنایی است. در این روز مردم با برافروختن آتش بدی‌ها، بیماری‌ها و زشتی‌ها را از بین می‌برند. واژه‌ی سور که در چهارشنبه سوری به‌چشم می‌خورد هم به معنای خوشحالی و سرور است.

پیش از ورود اعراب و اسلام به ایران، مردم ایران باستان پنج روز آخر سال و پنج روز ابتدای سال جدید را به روشن کردن آتش اختصاص می‌دادند. جالب است بدانید که علت روشن کردن آتش در این روزها و در ایران باستان به دفع بیماری و بلا ارتباطی نداشته است؛ بلکه ایرانیان معتقد بودند ارواح نیاکان‌شان در این روزها به بازماندگان خود سر می‌زنند و چند روزی را در کنار آن‌ها هستند.

پس از ورود اعراب به ایران، این مراسم کمی تغییر پیدا کرد و با نام چهارشنبه سوری مرسوم شد. علت انتخاب روز چهارشنبه برای این جشن این بود که اعراب روز چهارشنبه را نحس و شوم می‌دانستند؛ بنابراین با روشن کردن آتش نحسی آن را از بین می‌بردند.

این‌گونه بود که از آن زمان تا کنون مردم با افروختن آتش در آخرین سه‌شنبه شب سال، زشتی‌ها و پلیدی‌های سال قبل را از بین می‌بردند تا جای خود را به سلامتی و شادی بدهند.

آداب و رسوم و مراسم چهارشنبه سوری

مراسم چهارشنبه سوری در شهرهای مختلف کشورمان به شکل‌های مختلفی برگزار می‌شود. خوب است بدانید که چهارشنبه سوری چیزی بیشتر از پریدن از روی بوته‌های آتش است. این جشن دارای آداب و رسوم مختلفی است که شاید تا به‌حال حتی نام آن‌ها را هم نشنیده باشید یا از نزدیک شاهد برگزاری آن‌ها نبوده باشید.

یکی از رایج‌ترین مراسم چهارشنبه سوری که در اکثر شهرها و روستاها برگزار می‌شود، بوته ‌افروزی است. در این مراسم خانواده‌ها و دوستان دور هم جمع می‌شوند و یک یا چند بوته در حیاط یا پشت‌بام خانه‌ی خود آتش می‌زنند. سپس به‌صورت تک نفره یا دو نفره از روی آتش می‌پرند و شعر زردی من از تو، سرخی تو از من را می‌خوانند. این جمله معنا و مفهوم جالبی دارد. مردم با پریدن از روی آتش زردی ناشی از رنج و بیماری سال قبل را به آتش می‌سپارند و سرخیِ شادی و سلامتی را از آن هدیه می‌گیرند.

قاشق‌زنی یکی دیگر از مراسم جالب این جشن باستانی است. در این مراسم مردم با لباس مبدل که اغلب چادر است به سراغ خانه‌های ساکنین محله‌ی خود می‌روند. هرکدام از آن‌ها یک قاشق و یک کاسه‌ی فلزی در دست دارند و با کوبیدن قاشق به کاسه و بدون زدن هیچ حرفی از صاحب‌خانه درخواست خوراکی می‌کنند. معمولا این خوراکی‌ها شامل شکلات، آجیل یا میوه هستند. قاشق‌زنی را عموما دخترخانم‌ها و زنانی‌ که حاجت یا آرزویی دارند، انجام می‌دهند. اما گاهی آقایان هم از سر شوخی چادر به‌سر می‌کنند و به درب خانه‌ها می‌روند.

شاید تا به‌حال نام فال‌گوش نشینی در چهارشنبه سوری به گوش‌تان نخورده باشد. در این مراسم دختران جوان و زنان پس از نیت کردن به کوچه و خیابان می‌روند و به صحبت‌های رهگذران گوش می دهند. اگر حرف‌های خوب و خوشحال‌کننده‌ای از مردم بشنوند، به این معنا است که به مراد دل خود می‌رسند. اما اگر حرف‌هایی که از رهگذران می‌شنوند، تلخ و غم‌انگیز باشد، از رسیدن به آرزوهای خود ناامید می‌شوند.

از دیگر مراسم چهارشنبه سوری می‌توان به کوزه‌شکنی اشاره کرد که یکی از سنت‌های مردم خراسان جنوبی به‌شمار می‌رود. در این مراسم زغال، نمک و سکه را داخل کوزه می‌اندازند. هرکدام از این‌ها معنا و مفهوم خاصی دارند؛ زغال نشانه‌ی سیاه‌بختی، نمک نشانه‌ی شوری چشم و سکه نشانه‌ی رزق و روزی زیاد است. سپس این کوزه را به همراه محتویاتش به دور سر اعضای خانواده می‌چرخانند. در این هنگام خانم خانه کوزه را به داخل کوچه می‌اندازد. مردم معتقدند شکستن کوزه باعث می‌شود سیاه‌بختی، بیماری و بلا از خانه دور شود.

مراسم شال‌اندازی یکی دیگر از سنت‌های جالب چهارشنبه سوری است که با گذشت سال‌ها هنوز هم در برخی از شهرها و روستاهای کشورمان انجام می‌شود. در این مراسم معمولا جوانان چند شال یا دستمال را به‌هم گره می‌زنند و به داخل خانه‌ی همسایه‌ها و اهالی محل می‌اندازند. صاحب‌خانه مقداری آجیل، شیرینی یا پول به‌عنوان هدیه داخل شال می‌گذارد. معمولا جوانان چند عدد گل هم داخل شال قرار می‌دهند.

چهارشنبه سوری در دنیای مدرن امروز

آیین‌های قدیمی و باستانی چهارشنبه سوری هنوز هم پابرجا هستند، اما مانند گذشته در همه‌ی نقاط کشورمان اجرا نمی‌شوند. امروزه مراسم جدید جایگزین سنت‌های قدیمی شده‌اند. در حقیقت می‌توان گفت جشن چهارشنبه سوری در دنیای مدرن رنگ دیگری به خود گرفته است و استفاده از مواد آتش‌زا، ترقه‌ها و فشفشه‌ها جایگزین رسوم قدیمی شده‌اند.

با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال به هرگوشه از شهر که چشم می‌اندازید، چراغ‌ها و جرقه‌های آتش را می‌بینید که علاوه‌بر ایجاد ترس و وحشت خسارات جانی و مالی زیادی هم به‌جا می‌گذارند.

چند حقیقت جالب از چهارشنبه سوری

• بخشی از آداب و رسوم چهارشنبه سوری به جشن هالووین شباهت دارد. برای مثال، مردم در مراسم قاشق‌زنی با لباس مبدل و با در دست داشتن کاسه و قاشق فلزی به درب خانه‌ها می‌روند و درخواست خوراکی می‌کنند. این، مشابه همان کاری است که کودکان در جشن هالووین انجام می‌دهند و با پوشیدن لباس‌های مبدل و ترسناک به خانه‌ها می‌روند و از صاحب‌خانه درخواست آب‌نبات و شکلات می‌کنند.
• جالب است بدانید که مراسم شال‌اندازی در چهارشنبه سوری نوعی مراسم خواستگاری هم به‌شمار می‌رود.
• زمانی‌که یکی از افراد خانواده برای مدت طولانی بیمار باشد، خانم خانه در روز چهارشنبه سوری آش اَبو دَردا را درست می‌کند تا بیمار به‌‌عنوان دارو آن را بخورد.
• در شهرهای مختلف غذاهای گوناگونی برای روز چهارشنبه سوری وجود دارد. اما پلو هفت‌رنگ، آش، آجیل و میوه‌های خشک از جمله خوراکی‌ها و غذاهای مرسوم این جشن هستند.