فستیوال‌ های نپال و آشنایی با فرهنگ و رسوم این کشور

سرزمین کوهستانی نپال در سراسر سال میزبان فستیوال های متعددی است. این فستیوال ها عمدتاً مذهبی هستند و با آیین بودا و هندو پیوند خورده اند.

نپال کشوری متنوع با چشم‌اندازی متغیر، تنوع زیستی غنی و فرهنگ‌های مختلفِ مردمانی است که در آن ساکن هستند. هر جامعه دارای فرهنگ و سنت منحصر به خود است که برای چندین قرن آن را دنبال می‌کند. هرکدام از آن‌ها باورهای مخصوص به خود را داشته و فستیوال‌های خود را جشن می‌گیرند.

تعجبی ندارد اگر نپال را سرزمین فستیوال‌ها می‌نامند. هر روز در این کشور یک فستیوال برپا است. بهترین بخش فستیوال‌های نپال این است که یک فستیوال می‌تواند مایه‌ی فخر یک قوم باشد و از سوی دیگر اقوام مورد احترام قرار بگیرد. به همین خاطر است که فرهنگ‌ها و فستیوال‌های متعددی در نپال به‌طور مسالمت‌آمیزی در کنار یکدیگر جریان دارند. اشاره به تمامی فستیوال‌های نپال در یک مقاله غیرممکن است، اما تلاش ما این است که محبوب‌ترین فستیوال‌هایی را معرفی کنیم که از سوی اکثریت مردم این کشور جشن گرفته می‌شوند.

فهرست فستیوال‌ های نپال

• لوسار
• چات
• فاگو پورنیما
• داشین
• تیهار
• مها پوجا
• تیج
• بودا جایانتی
• ماهاشیواراتری
• گای جاترا
• بیسکت جاترا
• گود جاترا

۱. لوسار

لوسار (Lhosar) به معنی سال جدید است. این فستیوال از سوی اقوام بودایی در بخش‌های مختلف نپال جشن گرفته می‌شود. جوامع مختلف لوسار را در زمان‌های مختلف سال جشن می‌گیرند. به همین دلیل، ۳ فستیوال لوسار با نام‌های تامو لوسار (Tamu Lhosar)، سونام لوسار (Sonam Lhosar) و گیالبو لوسار (Gyalbo Lhosar) وجود دارد. تامو لوسار از سوی جامعه‌ی گورونگ‌ها (Gurung) جشن گرفته می‌شود، درحالی‌که سونام لوسار در میان جوامع تامانگ (Tamang) و یولمو (Yolmo) محبوب است. گیالبو لوسار نیز فستیوال مهم جوامع شرپا (Sherpa) و تبتی در این سرزمین کوهستانی به شمار می‌آید.

لوسار همراه با جشن‌های خانوادگی، رقص و میهمانی‌ها برگزاری می‌شود. در این روز خاص، بودایی‌ها دعا می‌خوانند، خانه‌ها و معابد خود را زینت می‌بخشند، غذاهای مخصوص نذر خدایان می‌کنند و دیگر مراسم فرهنگی خود را به‌جا می‌آورند.

۲. چات

چات پاروا (Chhath Parva) یک فستیوال چهارروزه است که در ماه اکتبر یا نوامبر از سوی محلی‌های منطقه‌ی میتیلا (Mithila) جشن گرفته می‌شود. این بزرگ‌ترین فستیوال در میان مردم تِرای (Terai) است. این فستیوال به‌منظور پرستش خدای خورشید و شکرگزاری از او برای تأمین حیات در زمین جشن گرفته می‌شود. عبادت‌کنندگان در این روز برای طول عمر و خوشبختی اعضای خانواده روزه می‌گیرند و در هنگام غروب خورشید به عبادت می‌پردازند. آن‌ها برای خورشید تابان صبح فردا، پس از یک روز طولانی همراه با روزه‌داری، آب نذر می‌کنند.

از دیگر مراسم این فستیوال می‌توان به غسل، شیرجه زدن در آب برای مدت طولانی و نذر غذا برای خدای آفتاب اشاره کرد. در طول جشن چات دو نوع شیرینی منحصربه‌فرد به نام‌های تِکووا (Thekuwa) و آنارسا (Anarsa) تهیه می‌شود.

۳. فاگو پورنیما

فاگو پورنیما (Fagu Purnima) یا جشن هولی، به فستیوال رنگ‌ها نیز شهرت دارد که بین ماه‌های فوریه تا مارس برگزار می‌شود. این فستیوال پرشور با پرتاب رنگ از سوی شرکت‌کنندگان به‌سوی یکدیگر به اوج خود می‌رسد. این روز سال‌مرگ هولیکا (Holika) است؛ فردی که تلاش داشت پرالاد (Prahlad)، مرید ویشنو را بکشد. او و پرالاد هردو آتش زده شدند، اما تنها هولیکا بر اثر سوختن درگذشت. به همین خاطر است که امروزه مردم رنگ‌ها را همراه با آب به‌سوی یکدیگر می‌پاشند.

هولی نویدبخش آمدن فصل بهار نیز است. روزها در این ایام گرم‌تر شده و گل‌های رنگارنگ شکوفه می‌زنند. هولی فستیوالی است که در دو روز برگزار می‌شود. مردم منطقه‌ی هیلی (Hilly) این فستیوال را در روز کامل شدن قرص ماه برگزار می‌کنند، درحالی‌که مردم منطقه‌ی ترای در روز بعد از کامل شدن قرص ماه به جشن و شادی می‌پردازند.

۴. داشین

داشین (Dashain)، فستیوال مهمی در نپال محسوب می‌شود، زیرا تقریباً ۸۰ درصد از مردم این کشور هندو هستند. این فستیوال باشکوه، پیروزی خیر بر شر را جشن می‌گیرد. «داشین» برای مدت ۱۵ روز جشن گرفته می‌شود. گاتاستاپانا (Ghatasthapana) اولین روز این فستیوال است که نوید آمدن آن را می‌دهد. خانواده‌ها در این ایام به عبادت ۸ الهه‌ی فرقه‌ی تانتریک (Tantrik) بودا و ۹ الهه‌ی دورگا (Durga) در ۹ روز باقی‌مانده‌ی فستیوال می‌پردازند. در روز دهم، مردم تیکا (ترکیبی از پودر شنگرف، برنج و ماست) و جامارا (جوانه‌هایی قرمز و زردرنگ) دریافت کرده و از سوی بزرگ‌ترها دعا می‌شوند. روز آخر فستیوال، روز کامل شدن قرص ماه، موسوم به کوجاگراتا (Kojagrata) است. اگرچه اکثر نپالی‌ها این فستیوال را جشن می‌گیرند، اما شیوه‌ی جشن گرفتن در هر قومی متفاوت است.

۵. تیهار

تیهار (Tihar) یک فستیوال پنج‌روزه است که پانزده روز پس از مراسم داشین برگزار می‌شود. مردم در دو روز اول این فستیوال به ترتیب کلاغ‌ها و سگ‌ها را عبادت می‌کنند. در صبح روز سوم، نوبت به عبادت گاوها می‌رسد. در هنگام عصر روز سوم مردم به پرستش خدای ثروت، لاکشمی (Laxmi)، پرداخته و خانه‌های خود را با شمع روشن می‌کنند. گاوهای نرِ اخته در روز چهارم مورد عبادت قرار می‌گیرند و در هنگام عصر مراسم گواردان پوجا (Govardhan Pooja) برگزار می‌شود.

بااین‌حال، جامعه‌ی نیوار (Newar) در این ایام، سال جدید را جشن می‌گیرند و در روز چهارم، فستیوال مها پوجا (Mha Puja) را برگزار می‌کنند. آخرین روز تیهار، روز برادر است. در این روز پیوند میان اعضای خانواده مستحکم‌تر می‌شود. خواهران در این روز بر روی پیشانی برادران خود تیکا می‌گذارند و برای آن‌ها آرزوی سلامتی و طول عمر می‌کنند.

۶. مها پوجا

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، مها پوجا در چهارمین روز از فستیوال تیهار جشن گرفته می‌شود. این روز بر اساس تقویم قمری نپال، اولین روز سال جدید است.

مها پوجا با یک نیایش برای پاک و توانمند کردن روح و جسم برگزار می‌شود. اعضای خانواده به‌طور ردیفی بر روی زمین نشسته و یک ماندالا (دوایر کیهان نما و جداول هندسی مورداستفاده در آیین بودا و هندو) در مقابل آن‌ها قرار می‌گیرد. آن‌ها سپس مراسم متعددی را به‌جای آورده و ماندالاها را برای پاک‌سازی بدن و به شکرانه‌ی سلامتی رنگ می‌کنند.

۷. تیج

تیج (Teej) یک فستیوال هندو است که از سوی زنان در ماه سپتامبر یا اکتبر جشن گرفته می‌شود. این فستیوال در ۳ روز برگزار می‌شود. در روز اول، زنان متأهل برای خوشبختی و طول عمر همسران خود روزه می‌گیرند و زنان مجرد نیز این کار را برای یافتن یک همسر خوب انجام می‌دهند. در دو روز بعدی، مراسم نیایش برای شادی خدای شیوا برگزار می‌شود.

این مراسم با آواز و رقص همراه است. زنان لباس‌های قرمز به تن کرده و زیورآلات مختلف استفاده می‌کنند. آن‌ها همچنین دورهم جمع شده و به رقص و شادی می‌پردازند. زنان با اقوام خود دیدار کرده و قبل و پس از مراسم روزه‌داری، شیرینی‌های لذیذ می‌خورند.

۸. بودا جایانتی

بودا جایانتی (Buddha Jayanti) روز تولد گوتاما بودا (Gautama Buddha) است. بودا در سال ۵۶۳ پیش از میلاد در کاپیلواستو (Kapilvastu) متولد شد؛ بنابراین، بودا جایانتی نه‌تنها برای بودایی‌ها، بلکه برای دیگر مردمان این کشور نیز مهم است. مردم در این روز از مکان‌های زیارتی در آیین بودا دیدار می‌کنند. روشن شدن چراغ‌های زیبای روغنی در هنگام عصر، این عبادتگاه‌های مقدس را تماشایی‌تر می‌کند.

۹. ماهاشیواراتری

ماها شیواراتری (Maha shivaratri) یکی‌دیگر از فستیوال‌هایی است که در سراسر این کشور جشن گرفته می‌شود. این فستیوال مخصوص خدای شیوا است و در ماه فوریه و مارس برگزار می‌شود. هزاران هندو برای عبادت در این روز به کاتماندو و معبد پاشوپاتی (Pashupati) می‌آیند.

ماها شیواراتری فستیوالی مهم در آیین هندو است و یادآور پیروزی نور بر تاریکی به شمار می‌آید. مردم با نیایش، روزه‌داری و تمرکز بر کمال و اصول اخلاقی نظیر خودداری از گناه، عدم آزار و اذیت دیگران و بخشندگی به پرستش خدای شیوا می‌پردازند. آن‌ها علاوه بر این، یک مجسمه‌ی بزرگ از خدای شیوا نیز می‌سازند.

۱۰. گای جاترا

گای جاترا (Gai Jatra) از سوی جوامع تارو (Tharu) و نیوار در دره‌ی کاتماندو جشن گرفته می‌شود. این تنها فستیوال برگزارشده در این دره است و مردم در طول آن به درگذشتگان خود ادای احترام کرده و برای آن‌ها به‌منظور عزیمت روحشان به‌سوی خدای یاماراج (Yamaraj) دعا می‌کنند.

تصور می‌شود که شاه پراتاپ مالا (Pratap Malla) پایه‌گذار این فستیوال برای خرسندی ملکه‌ی خود، پس از مرگ پسرشان، باشد. از آن زمان به بعد، گای جاترا فستیوالی برای فائق آمدن به اندوه ناشی از مرگ عزیزان لقب می‌گیرد.

۱۱. بیسکت جاترا

بیسکت جاترا (Bisket Jatra) در اولین ماه تقویم نپالی جشن گرفته می‌شود. این فستیوال با شور و حرارت خاصی در باکتاپور در شرق دره‌ی کاتماندو برگزار می‌شود. گفته می‌شود که قرن‌ها پیش شاهزاده‌ای وجود داشت که همسر وی به سبب طلسمی در شب ازدواج می‌میرد. بعدها طلسم این شاهزاده از سوی یک الهه باطل می‌شود و او با آن الهه ازدواج می‌کند.

این الهه در شب ازدواج متوجه ماری در اطراف شاهزاده می‌شود. او مار را می‌کشد و شاهزاده را از طلسم نجات می‌دهد. امروزه برای گرامیداشت این داستان افسانه‌ای، کالسکه‌های فراوانی از الهه‌ی بادراکالی (Bhadrakali) همراه با همسرش بایراف (Bhairav) روانه‌ی خیابان‌ها می‌شوند.

اگر امروزه از معبد بادراکالی دیدن کنید، با یک نیزه‌ی بلند همراه با قلاب‌دوزی‌هایی بر روی آن روبه‌رو می‌شوید. این نیزه نقش همان مار را ایفا کرده و در روز بیسکت جاترا به مناسبت مرگ مارها برپا می‌شود. برخی از جوامع محلی این فستیوال را به‌عنوان سال جدید نپالی جشن می‌گیرند.

۱۲. گود جاترا

این فستیوال در ماه‌های مارس یا آوریل در دره‌ی کاتماندو برگزار می‌شود. گود جاترا (Ghode Jatra) فستیوالی برای رژه‌ی اسب‌ها است. گفته می‌شود که شیطان در زیر زمین توندیکِل (Tundikhel)، یک محوطه‌ی بزرگ چمن‌کاری‌شده در مرکز کاتماندو، دفن شده و رژه‌ی اسب‌ها در این روز نپالی‌ها را مطمئن می‌کند که روح شیطان هیچ راهی برای فرار ندارد. اقوام نیوار در طول این فستیوال اقدام به برپایی جشن و میهمانی می‌کنند. می‌توان در توندیکل نمایش‌های آکروباتیک و رژه‌هایی از سوی ارتش نپال را نیز تماشا کرد. اگر از معابد کانکِسواری (Kankeswari)، بایراف و بادراکالی در این روز دیدن کنید، می‌توانید شاهد مراسم منحصربه‌فردی باشید.