معماری نئوگوتیک چیست و چه ویژگی هایی دارد؟

رواج سبک نئوگوتیک به اواسط قرن ۱۸ میلادی برمی گردد که مردم از معماری یونانی و رومی خسته شده بودند و دوباره در این دوره به هنر و معماری قرون وسطی علاقه نشان دادند.

معماری نئوگوتیک (Neo-Gothic)، سبکی بود که در اواسط قرن ۱۸ میلادی و در انگلیس پدیدار شد و آن را با نام «احیای گوتیک» و «گوتیک ویکتوریایی» نیز می‌شناسند. احیای این سبک تقریباً با رواج پیدا کردن معماری نئوکلاسیک در آمریکا و بریتانیای کبیر همراه بود و نئوگوتیک به نوعی می‌بایست با آن به رقابت می‌پرداخت. در واقع سبک‌های کلاسیک در این دوره بسیار رواج پیدا کرده بودند و در این میان، سبک نئوگوتیک قصد داشت طرح ساختمان‌هایش با روش‌های کلاسیک مرسوم این عصر متفاوت باشد و برای این کار از معماری قرون وسطی الهام گرفت. تقریباً از یک تاریخی به بعد، مردم دیگر از معماری رومی و یونانی به تنگ آمده بودند. سبک نئوگوتیک اثر قابل توجهی بر روی انگلیس و به‌طور کلی اروپا و آمریکای شمالی گذاشت. شاید بتوان گفت که در مقایسه با گوتیک دوران قرون وسطی که الهام‌بخش این سبک بوده، تعداد بناهای بیشتری طی قرون ۱۹ و ۲۰ میلادی به این سبک ساخته شده است.

کلیسای سنت پاتریک ملبورن

دلایل مختلفی را می‌توان برای تغییر از سبک نئوکلاسیک به نئوگوتیک نام برد که در این میان، ۳ مورد از آن‌ها اهمیت بیشتری نسبت به سایر دلایل دارد. اول اینکه با روی کار آمدن جنبش رمانتیسم، علاقه به قرون وسطی شدت گرفت و داستان‌های گوتیک مختلفی در این دوره به انتشار رسید. نویسندگانی همچون والتر اسکات توانستند حس نوستالژیک آن دوران را چاشنی آثار خود کنند و افرادی مانند هوراس والپول (Horace Walpole) و ویلیام بکفورد (William Beckford)، نظر عموم را تحت تأثیر قرار داده و شوق دوباره‌ای را برای احیای هنر قرون وسطی و ویژگی جدید پیکچرسک (Picturesque) در آن‌ها به وجود آوردند. خانه‌ی هوراس والپول یعنی استرابری هیل (Strawberry Hill House)، یکی از اولین نمونه‌هایی به حساب می‌آید که از عناصر احیای گوتیک در آن استفاده شده است.

البته نئوگوتیک فقط به معماری محدود نبود و لوازم خانه و وسایل هنری نیز به همان اندازه از ایده‌های آن تأثیر می‌گرفت. در زمینه‌ی ادبیات هم والتر اسکات، پرفروش‌ترین رمان‌های تاریخی خود را به چاپ رساند و ویکتور هوگو نیز گوژپشت نتردام را منتشر کرد که کلیسای گوتیک نتردام در آن، هم یکی از شخصیت‌های رمان و هم محل وقوع داستان به‌شمار می‌رود. دومین دلیل آن نوشته‌های نظریه‌پردازان معماری بود که به عنوان بخشی از اصلاحات کلیسا، به اهمیت مذهبی انتقال معماری گوتیک به دوران خود علاقه نشان دادند. سومین دلیل، نوشته‌های جان راسکین بود (John Ruskin) که اعتقاد داشت کیفیت صنعتگری قرون وسطی، برتری روش زندگی آن دوره را از لحاظ اخلاقی نشان می‌دهد و دنیای جدید نیز بهتر است به آن شرایط بازگردد.

عمارت استرابری هیل

بقا و احیای گوتیک

معماری گوتیک در سال ۱۱۴۰ میلادی و با کلیسای سن دنی در پاریس آغاز شد و آخرین پروژه‌ی برجسته‌ی آن در قرن ۱۶ میلادی و در «نیایشگاه هنری هفتم» واقع در کلیسای وست مینستر انجام گرفت. البته سبک گوتیک در این تاریخ به‌طور کامل از میان نرفت و در مقیاس کوچک‌تر همچنان از آن برای ساخت کلیساها در مناطق روستایی انگلیس، فرانسه، اسپانیا و آلمان استفاده می‌کردند. این سبک در قرن ۱۷ در مناطق شهری و در بخش‌هایی از آکسفورد و کمبریج نیز به چشم می‌خورْد که در بازسازی ساختمان‌های گوتیکِ این مناطق تلاش شده بود تا به جای پیروی از الگوهای معماری باروک آن دوره، بیشتر به سبک اصلی گوتیک آن‌ها وفادار بمانند. برج تام (Tom Tower) دانشگاه آکسفورد اثر «کریستوفر رن» و برج‌های غربی کلیسای وست مینستر اثر «نیکلاس هاکسمور» به گونه‌ای ساخته شده‌اند که تشخیص مرز بین گوتیک و نئوگوتیک را سخت کرده‌اند.

نئوگوتیک فرانسوی، ریشه‌هایی روشن‌فکرانه داشت و یکی از پیشگامان آن، آرسیس دو کومون (Arcisse de Caumont) بود که اثر بزرگ خود راجع به معماری نورمان (رمانسک انگلیسی) را در سال ۱۸۳۰ میلادی منتشر کرد. کتاب «گوژپشت نتردام» اثر ویکتور هوگو نیز در سال بعد منتشر شد که در زمان خود بسیار معروف بود و کلیسای گوتیک نتردام پاریس، نقش مهمی در فضای داستان آن دارد. یکی از اهداف هوگو این بود که نگرانی خود نسبت به ساختمان‌های باقی‌مانده از معماری گوتیک را در کتاب خود منعکس کند و نتیجه‌ی آن، علاقه‌ی دنیای معاصر به سبک نئوگوتیک شد. اولین کلیسای مشهور نئوگوتیک فرانسه، کلیسای سنت کلوتیلد (Sainte-Clotilde) بود که ساخت آن در سال ۱۸۵۷ میلادی به پایان رسید و بیشتر با ۲ برج دوقلوی باشکوه خود شناخته می‌شود.

کلیسای سنت کلوتیلد

پروژه‌ی ساخت کلیسای جامع کلن در آلمان در سال ۱۲۴۸ میلادی کلید خورد اما در دوران احیای گوتیک همچنان ساخت آن به پایان نرسیده بود. جنبش رمانتیک سال ۱۸۲۰ دوباره توجهات را در این دوره به سمت این مکان جلب کرد و ساخت آن از سر گرفته شد. می‌توان این اتفاق را آغاز بازگشت آلمان به معماری گوتیک دانست. در واقع آلمانی‌ها، فرانسوی‌ها و انگلیسی‌ها هر کدام پیدایش سبک اصلی گوتیک قرن ۱۲ را به خود نسبت می‌دادند. انگلیسی‌ها واژه‌ی «گوتیک انگلیسی آغازین» (Early English Gothic) را برای آن ابداع کرده بودند که نشان می‌داد معماری گوتیک به آن‌ها تعلق دارد. ویکتور هوگو در چاپ گوژپشت نتردام (۱۸۳۲) خود نوشت که «بگذارید اگر امکانش هست، علاقه به معماری ملی را در مردم بیدار کنیم». این جمله به‌طور ضمنی اشاره دارد که سبک گوتیک، میراث ملی فرانسه به حساب می‌آید. از طرفی دیگر، ساخت کلیسای کلن در نهایت در سال ۱۸۸۰ به پایان رسید که در زمان خود، بلندترین ساختمان جهان به شمار می‌رفت و به آن به عنوان نقطه‌ی اوج معماری گوتیک نگاه می‌کردند. دروازه‌ی غربی این کلیسا، از جمله بخش‌هایی است که آن را به سبک نئوگوتیک ساخته‌اند.

دروازه غربی کلیسای جامع کلن

نئوگوتیک در آمریکا را می‌توان به ۲ مرحله تقسیم کرد. مرحله‌ی ابتدایی آن غیر علمی‌تر بود و مورد استقبال افراد ثروتمند قرار گرفت. از نمونه‌های این سبک می‌توان به کلیسای ترینیتی (Trinity Church) در نیویورک اشاره کرد. مرحله‌ی بعدی آن از لحاظ باستان‌شناسی صحیح‌تر بود و بیشتر برای ساختمان‌های عمومی از آن استفاده می‌کردند. از نمونه‌های این سبک می‌توان کلیسای جامع سن پاتریک (St. Patrick's Cathedral) در نیویورک را نام برد. در ایتالیا نیز نمای موقت کلیسای سانتا ماریا در فلورانس را خراب کرده بودند و بخش غربی ساختمان تا سال ۱۸۶۴ میلادی خالی باقی ماند؛ تا اینکه مسابقه‌ای را برای طراحی نمای جدید آن برگزار کردند و با طرح امیلیو دی فابریس (Emilio De Fabris) موافقت شد. کار بر روی طرح رنگارنگ نئوگوتیک او را در سال ۱۸۷۶ آغاز کردند و پروژه را در سال ۱۸۸۷ به پایان رساندند.

کلیسای ترینیتی در نیویورک

ویژگی های معماری نئوگوتیک

سبک نئوگوتیک تحت تأثیر معماری قرون وسطی بود و در آن کمتر به تقارن توجه می‌شد. همچنین برای دکور ساختمان‌های عمومی، کلیساها و ملک‌های بزرگ طبقه‌ی بورژوا از قاب‌بندی‌های عمودی، منارها، آب‌پران (دهانه‌ اَژدَر یا همان گارگویل) و برج و بارو کمک می‌گرفتند. در مجموع می‌توان گفت که نئوگوتیک خودش را چندان درگیر امکانات ساختاری نمی‌کرد و بیشتر بر روی حسی متمرکز بود که به مخاطب القا می‌شد. استفاده از پشت‌بندهای معلق (شمشیری)، این امکان را در اختیار معماران گذاشت تا با تقسیم کردن وزن ساختمان بتوانند ساختمان‌های نئوگوتیک بلندی را طراحی کنند. طاق‌های نوک‌تیز از دیگر ویژگی‌های این سبک بودند که هم از آن‌ها برای تحمل وزن ساختمان و هم برای دکور آن استفاده می‌شد. همچنین به کمک پیشرفت‌های این دوره می‌توانستند پنجره‌های کشیده و بزرگ‌تری را برای ساختمان در نظر بگیرند و نور کافی را به فضای داخل برسانند.

یادبود اسکات

پوجین و راسکین و گوتیک به عنوان نیرویی اخلاقی

نئوگوتیک به خصوص در قرن ۱۹ و در آثار جان راسکین و آگوستوس پوجین (Augustus Pugin) به اوج خود رسید. پوجین در یکی از بیانیه‌هایش تحسین خود نسبت به هنر قرون وسطی را اعلام کرد و مدعی بود که معماری گوتیک، حاصل جامعه‌ای پاک و خالص‌تر به حساب می‌آید و معماری راستین مسیحیت است. خانه پارلمان بریتانیا در لندن، معروف‌ترین اثر پوجین به شمار می‌رود که در بازسازی آن از معماری نئوگوتیک الهام گرفته‌اند و به طور دقیق‌تر، به سبک گوتیک انگلیسی یا همان عمودی (Perpendicular style) ساخته شده است. راسکین نیز ایده‌های پوجین را در ۲ مورد از کتاب‌های تأثیرگذار خود، یعنی هفت مشعل معماری (Seven Lamps of Architecture) و سنگ‌های ونیز (Stones of Venice) تکمیل کرد که در این دوران بسیار خوانده می‌شد و مورد احترام مردم بود. او معماری ایده‌آل خود را در ونیز جستجو می‌کرد و اعتقاد داشت که ساختمان‌های گوتیک به تمامی سبک‌های دیگر برتری دارد؛ دلیل آن را هم دقت و ظرافتی می‌دانست که سنگ‌تراش‌ها برای دکور هر یک از سنگ‌ها به خرج می‌دادند. او قصر دوک یا همان کاخ دوج (Doge's Palace) را ساختمان مرکزی دنیا معرفی کرد که امروزه یکی از موزه های معروف ونیز به حساب می‌آید. نگرش و اظهاریه‌های این افراد در علاقه‌ی دوباره‌ی مردم به این سبک و رواج نئوگوتیک در این دوره تأثیر بسزایی داشت.

کاخ وست مینستر

اوژن ویوله لودوک و گوتیک چدن

اوژن ویوله لودوک (Eugène Viollet-le-Duc) از معماران برجسته‌ی فرانسوی به شمار می‌رفت و مهارت و نبوغ اصلی او در بازسازی ساختمان‌ها بود. نگرش منطقی او نسبت به گوتیک و مسیری که در پیش داشت کاملاً با روش‌های احیای رمانتیک متفاوت بود و از نظر عده‌ای، مقدمه‌ای برای ساختاری به حساب می‌آمد که مدرنیسم به دنبال آن می‌گشت. لودوک در طول دوران کاری خود مدام بر سر دو راهی گیر می‌افتاد که آیا آهن و سنگ می‌بایست در یک ساختمان در کنار یکدیگر به کار گرفته شوند یا خیر. از همان اوایل احیای گوتیک، از آهن برای ساخت بناها استفاده می‌شد و تنها بعد از راسکین و تقاضای گوتیک باستان‌شناسی بود که با این موضوع مخالفت شد. از نظر آن‌ها فرقی ندارد که آهن در ساختمان قابل مشاهده باشد یا نه و در مجموع استفاده از آهن برای ساختمان‌های گوتیک مناسب نیست. البته این نظریه در اوایل قرن ۱۹ میلادی با ساخته شدن بناهای باشکوهی همچون کاخ کریستال انگلیس (Crystal Palace) کم‌رنگ شد؛ زیرا در این ساختمان توانسته بودند اصول گوتیک را به خوبی با استفاده از آهن به نمایش بگذارند.

لودوک، بازسازی بسیاری از بناهای مهم و نمادین فرانسه از جمله نتردام، کلیسای سنت کلوتیلد، کلیسای کارکاسون (Carcassonne Cathedral)، صومعه‌ی وزلِی (Vézelay Abbey)، قلعه‌ی پیرفوندز (Château de Pierrefonds) و سنت شاپل را برعهده داشته است. او مجموعه‌ای از طراحی‌های چالش‌برانگیز خود را بین سال ۱۸۶۳ و ۱۸۷۲ میلادی منتشر کرد که در آن‌ها سنگ‌کاری و آهن با یکدیگر ترکیب شده‌اند. این پروژه‌ها، نسل‌های مختلفی از معماران از جمله آنتونی گائودی در اسپانیا و بنجامین باکنال (Benjamin Bucknall) در انگلیس را تحت تأثیر قرار داد. عمارت وودچستر (Woodchester Mansion) به سبک نئوگوتیک ساخته شده و برجسته‌ترین اثر باکنال به حساب می‌آید.

عمارت وودچستر

دوام و انعطاف‌پذیری آهن و چدن، دست طراحان نئوگوتیک را بازتر گذاشت تا ساختارهایی را به وجود بیاورند که ایجاد آن‌ها به وسیله‌ی سنگ امکان‌پذیر نبود. پل چدنی سنترال پارک نیویورک اثر کالورت وُکس (Calvert Vaux)، نمونه‌ی خوبی از این موضوع به شمار می‌رود و شکل‌های خمیده‌ی آن، ویژگی‌های سبک آرت نوو را نوید می‌دهد. با در نظر گرفتن ویژگی کاربردی بودن بناها، تعداد ساختمان‌های نئوگوتیک بعد از سال ۱۹۳۰ میلادی به شدت کمتر شد اما به‌طور کامل از میان نرفت و هنوز هم از این سبک استفاده می‌کنند. طراحی نئوگوتیک ویتمن کالج (Whitman College) در دانشگاه پرینستون در سال 2002 میلادی به دیمیتری پُرفیریوس (Demetri Porphyrios) واگذار شد. او کمیسیون‌های متعددی را به کمک رأی دانشجویان (و نه کمیته‌ی طراحی دانشگاه) برنده شده است. از این موضوع می‌توان نتیجه گرفت که سبک نئوگوتیک در مقایسه با متخصصان معماری تقریباً طرفداران بیشتری میان عموم مردم دارد.

ایستگاه قطار سنت پانکراس در لندن

نمونه های سبک احیای گوتیک

• کلیسای سنت اندرو (St Andrew's Cathedral) در سنگاپور
• بخش‌هایی از کلیسای سنت توماس (Santhome Cathedral) در هند
• نمای مدرسه سنت مایکل (St. Michael's Institution) در مالزی
• کلیسای سنت پاتریک ملبورن در استرالیا
• کلیسای سنت اندرو (St. Andrew's Cathedral) در سیدنی
• کلیسای سنت ماری (St. Mary's Cathedral) در سیدنی
• کلیسای وُتیو (Votivkirche) در وین
• کلیسای سنت جیمز تورنتو در کانادا
• پارلمان هیل (Parliament Hill) کانادا
• قلعه‌ی هلوبوکا (Hluboká Castle) پراگ در جمهوری چک
• بخش‌هایی از کلیسای سنت ویتوس در پراگ
• بخش‌هایی از کلیسای نتردام پاریس
• ساختمان شهرداری مونیخ
• نمای ساختمان پارلمان بوداپست
• بخش‌هایی از کاخ فرهنگ (Palace of Culture) در رومانی
• کلیسای چشمه (Chesme Church) در سن پترزبورگ
• خانه‌ی استرابری هیل در انگلیس
• صومعه‌ی فونت هیل (Fonthill Abbey) در انگلیس
• تاور بریج در انگلیس
• کاخ وست مینستر انگلیس (به همراه سبک گوتیک انگلیسی)
• ایستگاه قطار سنت پانکراس در انگلیس
• بنای یادبود آلبرت (The Albert Memorial) در انگلیس
• بنای یادبود اسکات (Scott Monument) در اسکاتلند
• برج تریبون (Tribune Tower) در آمریکا