سبک معماری آرت نوو چیست و چه ویژگی هایی دارد؟

آرت نوو در اواخر قرن ۱۸ و اوایل قرن ۱۹ میلادی رواج داشت و آزادی در خلاقیت، رواج شیشه های قوس دار و الهام از طبیعت از جمله ویژگی های بارز این سبک به حساب می آید.

آرت نووُ (Art Nouveau) به معنی «هنر نو»، سبکی ابداعی بود که تقریباً از سال ۱۸۹۰ میلادی تا جنگ جهانی اول در اروپا رواج پیدا کرد. این سبک معماری به شدت تحت تأثیر طبیعت قرار داشت و طرح‌های آن واکنشی به شکل‌های هندسی، رویکرد رسمی و کلاسیک سبک‌های معماری این دوره و به خصوص نئوکلاسیک بود. هنر و طراحی در این سبک، بخشی از زندگی هر روزه به شمار می‌رود و در نتیجه هنرمندان نباید موضوعات معمولی را نادیده بگیرند. این نوع نگرش به نوبه‌ی خود و در زمان خود، جدید و انقلابی بود و نام آن یعنی «هنر نو» نیز به خوبی این موضوع را نشان می‌دهد.

آرت نوو از ژاپنیسم یا همان هنر ژاپن قرن ۱۹ نیز تأثیر پذیرفت و از تکنولوژی جدید کمک گرفت تا سبکی تزئینی و پرجزئیات را به وجود بیاورد. در این دوره نویسندگانی همچون جان راسکین (John Ruskin)، خشم خود را نسبت به انقلاب صنعتی و عصر ماشینی شدن نشان دادند و آرت نوو نیز به جای صنعتی شدن، بیشتر بر روی پیشه‌وری و هنرِ دست تأکید می‌کرد. شیوه‌های جدید ساختمان‌سازی که بین سال ۱۸۹۰ و ۱۹۱۴ رواج داشت، بناهایی را به وجود آورده بود که به طور غیرطبیعی بلند و شبیه به صندوقچه بودند. معماران آرت نوو سعی داشتند تا این تصویر را با درون‌مایه‌های تزئینی متفاوتی جایگزین کنند که حاکی از جهان طبیعی بودند و برای این کار از شکل برگ، گل، پیچک، پرندگان و گاهی هم حشرات استفاده می‌کردند؛ زیرا اعتقاد داشتند که عالی‌ترین درجه‌ی زیبایی را می‌توان در طبیعت جستجو کرد.

این سبک پس از برگزاری نمایشگاه جهانی سال ۱۹۰۰ میلادی در پاریس، بیشتر به چشم آمد و در شهرهای بزرگ اروپایی به شکوفایی رسید. امروزه می‌توان ساختمان‌های تاریخی و زیبای بسیاری را در این شهرها مشاهده کرد. برای مثال شهر الِسوند (Alesund) در نروژ در سال ۱۹۰۴ میلادی تقریباً به طور کامل سوخت و بیش از ۸۰۰ خانه طی این اتفاق نابود شدند. بازسازی این شهر با دوران رواج سبک هنر نو همراه بود و به همین دلیل السوند را امروزه با عنوان «شهر هنر نو» نیز می‌شناسند. موزه‌ی هنرهای کاربردی در بوداپست (Museum of Applied Arts)، قصر موسیقی کاتالان و ساختمان شهرداری در پراگ، از دیگر نمونه‌های شناخته شده و زیبای این سبک به حساب می‌آیند. معمارانی همچون آنتونی گائودی و هکتور گیمار (Hector Guimard) در این دوره با طرح‌های گویا و پرمعنی خود مشهور بودند که معمولاً از گل‌های رنگارنگ، شیشه‌کاری و گلنرده در آثار خود کمک می‌گرفتند. ایده‌های آرت نوو در آمریکا را می‌توان در آثار معمارانی از جمله لویی سالیوان (Louis Sullivan) و فرانک لوید رایت (Frank Lloyd Wright) مشاهده کرد. در میان معماران هنر نوی این دوره نمی‌توان نام ویکتور هورتا (Victor Horta) و هِنری فان د فلده (Henry Van de Velde) را از قلم انداخت که آثار برجسته‌ای را در بلژیک از خود بر جای گذاشته‌اند. در زمینه‌های دیگر نیز نقاشی‌های هنرمندانی همچون گوستاو کلیمت و آلفونس موخا (Alphonse Mucha)، زیبایی هنر نو را به خوبی به نمایش می‌گذارد.

نام آرت نوو

آرت نوو را گاهی «آرنوو» نیز تلفظ می‌کنند. فرانسوی‌ها این سبک را بعد از یک گالری به نام خانه‌ی هنر نو (Maison de l’Art Nouveau) نام‌گذاری کردند که آثار هنر نو یا همان مدرن را به نمایش می‌گذاشت و معماری ساختمان آن نیز به سبک آرت نوو انجام شده بود. البته این سبک، نام‌های بسیاری دارد و مراحل مختلفی را پس از توسعه در نقاط مختلف اروپا پشت‌سر گذاشته و آن را در هر کشور با اسم مخصوص به خود می‌شناسند. برای مثال سبک هنر نو در آلمان، یوگندشتیل (Jugendstil) و در اسپانیا، مدرنیسم (Modernismo) یا همان «معماری مدرن کاتالانی» نامیده می‌شد. همچنین آن را در اسکاتلند، سبک گلاسگو (Glasgow Style)، در ایتالیا استیله لیبرتی (Stile Liberty) و در اتریش سبک انفصال (Sezessionsstil) می‌نامیدند (زیرا با دوران جدایی وین همزمان بود).

ویژگی های معماری آرت نوو

علاوه بر خطوط منحنی و مواج و الگوهایی که از شکل‌های طبیعی الهام گرفته شده بودند، استفاده از شیشه و گلنرده نیز در معماری هنر نو رواج پیدا کرد. البته تمرکز این سبک فقط بر نمای بیرونی ساختمان نبود و به دکور داخلی آن نیز به همان اندازه توجه می‌شد. برای دکور داخل بنا از کاغذ دیواری گرفته تا ظروف نقره کمک می‌گرفتند تا ظاهر زیبا و گیرایی به ساختمان ببخشند. آرت نوو به عنوان یک جنبش، ویژگی‌های مشترک متعددی با جنبش هنر و پیشه، رمانتیسیسم و نمادگرایی (سمبولیسم) دارد؛ اما برای مثال برخلاف جنبش هنر و پیشه، نماهای ماشینی را به طور کامل رد نمی‌کند و از مصالح آماده و اختراعات قرن ۱۹ میلادی نیز کمک می‌گیرد.

در مجموع می‌توان گفت که موارد زیر از جمله ویژگی‌های مشترک بسیاری از ساختمان‌های آرت نوو به شمار می‌روند:

• شکل‌های نامتقارن
• استفاده از طاق و شکل‌های خمیده
• شیشه‌های قوس‌دار
• تزیینات مواج و شبیه به گل و گیاهان
• پنجره‌های رنگی
• درون‌مایه‌های ژاپنی

از آرت نوو در معماری، نقاشی، مجسمه‌سازی، جواهرسازی و زمینه‌های دیگر نیز استفاده می‌کردند و امروزه آن را پل مهمی میان معماری نئوکلاسیک و مدرن می‌دانند. این سبک در نهایت در سال ۱۹۲۰ میلادی با سبک آرت دکو یا همان «هنر تزئینی» جایگزین شد.

نمونه های معماری هنر نو

سبک آرت نوو را می‌توان در سراسر دنیا پیدا کرد که ساختمان‌های زیر از جمله نمونه‌های معروف آن به حساب می‌آیند:

۱. کازا باتیو، بارسلون

آنتونی گائودی، معماری ساختمان‌های بسیاری را در شهر بارسلون انجام داده و کازا باتیو جزو معروف‌ترین آن‌ها به شمار می‌رود. این بنا در خیابان پسیج د گراسیا واقع شده و اشاره‌هایی از افسانه‌ی «سنت جورج و اژدها» را در برمی‌گیرد. نمای بیرونی این ساختمان با تکه‌های سرامیک‌های شکسته‌ی رنگارنگ پوشیده شده و برای سقف آن هم از کاشی‌های پولک‌مانند استفاده کرده‌اند. نمای خمیده و استفاده از گلنرده و شیشه، کازا باتیو را به نمونه‌ی خوبی از سبک آرت نوو تبدیل کرده که همان‌طور که گفتیم، در اسپانیا آن را با نام سبک مدرنیسم می‌شناسند. پارک گوئل و کازا میلا نیز از دیگر آثار معروف گائودی و از نمونه‌های خوب معماری آرت نوو در اسپانیا به شمار می‌روند.

۲. ساختمان جدایی، وین

ساختمان جدایی وین (Secession Building)، ساختمانی سفید رنگ و مکعبی شکل است که آن را در سال ۱۸۹۸ میلادی افتتاح کردند. این بنا به عنوان یک نمایشگاه برای هنرمندان و طراحان جریان «جدایی وین» تأسیس شد و عقاید این گروه را به خوبی به نمایش می‌گذارد و طراحی آن را یوزف ماریا البریش (Joseph Maria Olbrich) انجام داده است. این ساختمان، گنبدی با گلنرده‌های طلایی رنگ را در برمی‌گیرد که به شکل برگ بو طراحی شده‌اند.

۳. مایولیکاهاوس، وین

اوتو واگنر (Otto Wagner) معمار اتریشی، نقشی کلیدی در ساخت شهر وین طی قرن ۲۰ میلادی داشت. یکی از محبوب‌ترین آثار او، آپارتمان مایولیکاهاوس (Majolikahaus) است که ساخت آن به سال ۱۸۹۸ میلادی برمی‌گردد و برای نمای آن از طرح‌های گلدار کمک گرفته‌اند.

۴. دانشکده هنر گلاسگو

مهم‌ترین اثر چارلز رنی مکینتاش (Charles Rennie Mackintosh)، دانشکده هنر گلاسگو (Glasgow School of Art) محسوب می‌شود که برای معماری آن، آرت نوو را با تأثیرات سنتی اسکاتلندی ترکیب کرده است. این بنا طی ۲ مرحله ساخته شده و کتابخانه‌ی سنتی آن در مرحله‌ی دوم تأسیس شد و ساختش در سال ۱۹۱۰ میلادی به پایان رسید.

۵. ساختمان انگلیس قدیم، بروکسل

ساختمان انگلیس قدیم (Old England) در سال ۱۸۹۹ میلادی ساخته شده و پاول سنتِنوی (Paul Saintenoy) معماری آن را برعهده داشته است. این بنا را گوهری از سبک آرت نوو در بروکسل به حساب می‌آورند. این مکان ابتدا یک فروشگاه بزرگ بود و امروزه «موزه‌ی سازهای موسیقی» را در برمی‌گیرد.

۶. کنیسه پاوه

هکتور گیمارد که نام او اِکتور گیمار نیز تلفظ می‌شود، یکی از معماران برجسته‌ی آرت نوو در پاریس بود و شاید بتوان گفت که او را بیشتر با معروف‌ترین اثرش، یعنی ورودی پر تزئین متروی پاریس، می‌شناسند. اثر دیگر او یعنی کنیسه‌ی پاوه (Pavée synagogue) در محله لومری (Le Marais) واقع شده و تاریخ ساخت آن به سال ۱۹۱۳ میلادی برمی‌گردد. این بنا با نام «کنیسه‌ی گیمار» نیز شناخته می‌شود و فهرستی از دستورهای مذهبی به نام «ده فرمان» (Ten Commandments)، الهام‌بخش نمای بیرونی آن بوده است.

۷. خیابان آلبرت، ریگا

شهر ریگا (Riga) پایتخت کشور لاتویا (لتونی)، ساختمان‌های آرت نووی بسیاری را در خود جای داده است. میخائیل اسیپوویچ آیزنشتاین (Mikhail Osipovich Eisenstein) از جمله معماران پرکار این دوره بود و بسیاری از ساختمان‌های این شهر از جمله آپارتمان‌های پرتزئین خیابان آلبرت (Albert Street) را او طراحی کرده است.

۸. کت هاوس، ریگا

تقریباً یک سوم ساختمان‌های شهر ریگا به سبک آرت نوو ساخته شده‌اند. بنابراین اگر به معماری هنر نو علاقه دارید، این شهر گزینه‌ای مناسب برایتان به شمار می‌رود. کت هاوس (Cat House) در سال ۱۹۰۹ میلادی و به سبک معماری قرون وسطی تأسیس شده و المان‌هایی از سبک هنر نو را در تزئینات اطراف ورودی اصلی شامل می‌شود و رنگ‌های رایج این سبک را در برمی‌گیرد. نام این بنا به معنی «خانه‌ گربه»، به ۲ مجسمه‌ی گربه‌ای برمی‌گردد که بالای سقف آن قرار گرفته است.