معماری روکوکو چیست و با چه ویژگی هایی شناخته می شود؟

روکوکو، سبک توسعه‌یافته‌ی باروک به حساب می‌آید که در قرن ۱۸ رواج پیدا کرد. این سبک ابتدا از فرانسه شروع شد و مورد حمایت لویی پانزدهم قرار گرفت.

معماری روکوکو که گاهی در گذشته آن را با نام باروک پسین (Late Baroque) و باروک متأخر نیز می‌شناختند، سبکی است که در سال‌های ابتدایی قرن ۱۸ میلادی و در پاریس آغاز شد. نام روکوکو از کلمه‌ی فرانسوی rocaille گرفته شده که به سنگ‌کاری‌های تزئینی صدفی‌شکل اشاره دارد. معماری روکوکو در واکنش به تقارن ساختمان‌ها و سَبک سنگین و جدی باروک به وجود آمد. در واقع باروک ابتدا در کلیساها و در پاسخ به اصلاحات پروتستانی برای تحت تأثیر قرار دادن پیروان خود استفاده می‌شد و جلوه‌ی سنگین‌تری نسبت به روکوکو داشت. می‌توان گفت که روکوکو، ورژن غیر مذهبی‌تر باروک به حساب می‌آید و دیوارها، سقف‌ها و گچ‌بری‌ها در آن با خمیدگی‌های بی‌شماری بر اساس شکل‌های C و S تزئین می‌شوند.

سبک روکوکو در ایتالیا بیشتر در ونیز متمرکز بود و به خصوص در نقاشی‌های بزرگ و دکوری جووانی باتیستا تیه‌پولو (Giovanni Battista Tiepolo) نمود پیدا کرد. روکوکو به سرعت در فرانسه و سایر کشورها از جمله آلمان و اتریش توسعه یافت؛ اما منتقدان آن به خاطر استفاده‌ی بیش از اندازه از تزیینات و پرداختن به امور پیش پا افتاده به این سبک خرده می‌گرفتند و درون‌مایه‌ی آن را غیراخلاقی می‌دانستند. روکوکو در نهایت در اواخر قرن ۱۸ تا حد زیادی با معماری نئوکلاسیک جایگزین شد.

ویژگی های معماری روکوکو

شباهت‌های بسیاری بین دو سبک باروک و روکوکو وجود دارد و ممکن است تشخیص آن‌ها کمی برایتان گیج‌کننده باشد. یکی از اصلی‌ترین تفاوت‌های آن‌ها، رویکرد این دو سبک نسبت به تقارن و تناسب در ساختمان‌ها است. روکوکو به شدت بر روی عدم توازن و بی‌قرینگی شکل‌ها تأکید دارد و در آن بسیار از پیچ و خم‌ها و خطوط منحنی و رنگ‌های روشن اما کم‌رنگ‌تر مانند عاج سفید و طلایی کمک می‌گیرند. اسباب و اثاثیه‌ی خانه‌های فرانسوی در این دوره اغلب ساختاری خمیده، صدفی شکل و تزئینات گل‌دار را به نمایش می‌گذارند و از ظروف چینی و طلایی-برنز نیز برای دکور کمک می‌گیرند.

معماری روکوکو بیشتر با اشراف‌زادگان این دوره و لذت بردن از زندگی در ارتباط بود. این سبکِ باظرافت و زیبا مورد حمایت لویی پانزدهم و لویی شانزدهم قرار گرفت و در واقع ویژگی‌های آن با ولخرجی‌های پادشاه به‌خوبی هماهنگی داشت که این بی‌تدبیری او را مقدمه‌ای برای آغاز انقلاب فرانسه می‌دانند. تفکر رایج در این دوره این بود که معماری و تعلقات پیرامون یک فرد می‌بایست سبک زندگی خاصی را ترویج دهد یا ارزش‌ها و باورهای آن شخص را به نمایش بگذارد. سالن در زبان فرانسوی به معنی اتاق نشیمن و پذیرایی است و سالن‌های روکوکو به اتاق‌های مرکزی اشاره دارد که به سبک روکوکو طراحی شده‌اند. در حقیقت مبحث سالن، یکی از ایده‌آل‌های مرتبط با عصر روشنگری به شمار می‌رود که اتاق‌های پذیرایی را به مرکزی برای اشراف‌زادگان تبدیل کرد تا به کمک آن بتوانند موجبات سرگرمی مهمان‌های خود را فراهم کرده و گفتگویی روشنفکرانه با یکدیگر داشته باشند.

طراحی داخلی روکوکو در دیزاین سالن‌های آن به اوج خود رسید. سالن‌های روکوکو با الگوهای ظریف و پیچیده، جزئیات بالا، عدم تقارن، طرح‌های مارپیچ و تمایل به رنگ طلایی شناخته می‌شود. سالن شاهزاده (Salon de Monsieur le Prince) در قصر کوچک شانتیلی (Petit Château at Chantilly)، نمونه‌ای عالی از روکوکوی فرانسوی به حساب می‌آید و ژان اوبرت (Jean Aubert) دکور آن را انجام داده است. سالن‌های هتل سوبیس (Hotel Soubise) اثر ژرمن بوفران (Germain Boffrand) در پاریس از جمله «سالن پرنسس» نیز نمونه‌ی دیگری از این سبک محسوب می‌شود که تزئینات دیوار و سقف و حکاکی‌های آن‌ها، ویژگی‌های روکوکو را به خوبی به نمایش می‌گذارد. لوازم خانه در دوره‌ی روکوکو وزن کمتری نسبت به دوره‌های قبل داشتند تا بتوان آن‌ها را به آسانی برای گردهمایی‌ها جابه‌جا کرد. به دلیل مقاومت چوب ماهون، استفاده‌ی زیادی از آن در این دوره می‌شد و به کار گرفتن آینه نیز بسیار رواج پیدا کرد. در دوره‌های قبل و به خصوص در باروک، از سایه و رنگ‌های تیره استفاده می‌شد؛ اما رنگ‌های روشن‌تر در روکوکو بیشتر مورد توجه قرار گرفت.

روکوکو در نقاشی، مجسمه‌سازی و طراحی داخلی نیز طی قرن ۱۸ رواج پیدا کرد و رویکرد بازیگوشانه‌تری نسبت به باروک داشت. روکوکو در نقاشی به جای پرداختن به تم‌های سیاسی، بیشتر موضوعاتی از جمله اساطیر کلاسیک، عشق و جوانی را به تصویر می‌کشید. ژان-آنتوان واتو (Jean-Antoine Watteau) را اولین نقاش بزرگ سبک روکوکو به شمار می‌آورند که تأثیر بسیاری بر روی نقاشان بعدی این سبک از جمله فرانسوا بوشه (Francois Boucher) گذاشت. مجسمه‌سازی روکوکو نیز به موضوعات مشابه نقاشی می‌پرداخت و به جای استفاده از مرمر یا مواد سنگینی مانند آن، از پرسلن سبک استفاده می‌کردند. اِتین موریس فالکونه (Etienne-Maurice Falconet) مجسمه‌ساز را بهترین گزینه‌ای به حساب می‌آورند که ویژگی‌های روکوکو را به خوبی در آثار خود نشان می‌دهد.

ویژگی‌های کلی معماری روکوکو را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

• تأکید بر روی عدم تقارن
• ارتباط کمتر با مذهب
• دکور پرجزئیات
• استفاده از طرح‌های مارپیچ و منحنی‌های صدفی شکل
• رنگ‌های روشن‌تر
• دیوارهای مستطیل شکل
• کنده‌کاری بر روی دیوارها و استفاده از طلاکاری در بالای قاب درب ساختمان

معماران معروف سبک روکوکو

• فرانچسکو بارتولومئو راسترلی (Francesco Bartolomeo Rastrelli)، معمار اهل کشور ایتالیا بود و بیشتر عمر خود را در روسیه گذراند. کاخ زمستانی (که بیشتر قسمت‌های آن به سبک باروک روسی و نئوکلاسیک ساخته شده) و کاخ کاترین در سن پترزبورگ، از برجسته‌ترین آثار او به حساب می‌آیند.
• فیلیپ د لنگ (Philip de Lange) در فرانسه متولد شده بود اما از جمله معماران اصلی کشور دانمارک و هلند به شمار می‌رفت.
• ماتئوس دانیل پپلمان (Matthäus Daniel Pöppelmann)، معماری آلمانی بود و معروف‌ترین اثر او قلعه‌ی درسدن است که آن را به سبک باروک و احیای رنسانس بازسازی کرده‌اند. بعد از آتش‌سوزی بزرگ سال ۱۶۸۵ میلادی که گریبان شهر درسدن را گرفت، او در بازسازی این شهر نقش مهمی بازی کرد.
• برادران آزام (Asam Brothers)، مجسمه‌ساز و نقاش و معمار بودند و با یکدیگر کار می‌کردند. این دو برادر توانستند به یکی از تأثیرگذارترین نماینده‌های سبک روکوکو تبدیل شوند. معروف‌ترین اثر آن‌ها کلیسای سنت جان نپموک (Church of St. John Nepomuk) است که در شهر مونیخ قرار دارد و آن را با نام کلیسای آزام یا آسام (Asamkirche) نیز می‌شناسند.
• دومینیک و یوهان زیمرمان (Dominikus and Johann Zimmermann)، برادران نقاش و معمار باواریایی بودند و کلیسای ویز (Wieskirche) اثر معروف آن‌ها محسوب می‌شود.

بهترین نمونه های معماری روکوکو

نمونه‌های بی‌شماری را می‌توان نام برد که در ساخت آن‌ها از سبک روکوکو کمک گرفته‌اند. از میان معروف‌ترینِ آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاخ کاترین در روسیه
• کلیسای ویز در آلمان
• راه‌پله جردن در کاخ زمستانی
• کاخ ملی کلوز یا همان کوئلوز (Queluz National Palace) در پرتغال
• کاخ آگوستوس بورگ و فالکن لاست (Augustusburg and Falkenlust Palaces) در آلمان
• چاینیز هاوس (Chinese House) شهر پوتسدام (Potsdam) در آلمان که ویژگی‌های تزئینی روکوکو و معماری چینی در آن ترکیب شده است.
• گالری طلایی (Golden Gallery) در جناح جدید کاخ شارلوتنبورگ در برلین
• آمالینبورگ (Amalienburg) واقع در پارک کاخ نیمفنبورگ (Nymphenburg Palace) که در فهرست قصرهای رؤیایی آلمان قرار دارد
• کلیسای ۱۴ یاور مقدس (Basilica of the Fourteen Holy Helpers) در آلمان
• کاخ چاپسکی (Czapski Palace) شهر ورشو در لهستان
• بخش‌هایی از کاخ ورسای فرانسه که المان‌هایی از سبک روکوکو در آن به چشم می‌خورد.