آنتونی گائودی سرآمد جنبش معماری مدرنیسم

آنتونی گائودی معمار اسپانیاییِ اهل بارسلونا و یکی از چهره های مهم جنبش معماری مدرنیسم، شهرتی عالم گیر دارد. عمده ی آثار وی از طبیعت الهام گرفته شده است. امروزه آثار گائودی مخاطبان جهان را برای مشاهده ی برخی از شگفت انگیزترین طراحی های تمام دوران به بارسلونا می کشاند.

آنتونی گائودی (Antoni Gaudí)، پسر مِسگری از اهالی بارسلون، در ۲۵ ژوئن ۱۸۵۲ متولد شد و در همان سال‌های جوانی به سراغ معماری رفت. او مدرسه‌ی معماری بارسلونا، شهری که بیشتر آثار بزرگ وی به آن تعلق دارد، را برگزید. گائودی بخشی از جنبش مدرنیسم منطقه‌ی کاتالان بود و درنهایت با سبک ارگانیک و مبتنی بر طبیعتِ خود، این جنبش را به عرش رساند. شخصیت مذهبی گائودی او را در دهه‌ی پایانی عمرش به‌سوی خلق مشهورترین اثر خود، یعنی کلیسای ساگرادا فامیلیا در بارسلونا، سوق داد. گائودی در طول تقریباً ۵۰ سال معماری مستقل، برخی از تخیلی‌ترین شیوه‌های معماری در تاریخ را در زادگاه خود، ایالت کاتالان، رقم زد. او به‌عنوان شناخته‌شده‌ترین چهره‌ی سبک معماری نوین در کاتالان، منبع الهامی برای نسل‌های مختلفی از معماران، طراحان و حتی مهندسان بوده است.

سال‌ های اولیه زندگی

گائودی در همان سال‌های نوجوانی زندگی خود به معماری علاقه نشان داد و برای تحصیل در این رشته، در حوالی سال ۱۸۷۰، راهی مدرن‌ترین شهر آن روزهای اسپانیا یعنی بارسلونا شد. او که به خاطر انجام خدمت سربازی تحصیل را رها کرده بود، سرانجام در سال ۱۸۷۸ از مدرسه‌ی معماری بارسلونا فارغ‌التحصیل شد.

شاگردی تنبل در مدرسه معماری بارسلونا

چگونه می‌توان باور کرد که نابغه‌ای چون گائودی به‌سختی در امتحانات مدرسه قبول می‌شد؟ او همیشه از بدترین و بی‌کیفیت‌ترین وسایل در کارهای خود استفاده می‌کرد؛ این امر اِلیس روگنت، مدیر مدرسه‌ی معماری بارسلونا، را به واکنش واداشت:

زمان ثابت خواهد کرد که ما این درجه‌ی علمی (دیپلم معماری) را به یک احمق داده‌ایم یا یک نابغه.

البته زمان به‌خوبی ثابت کرد!

دوران حرفه‌ ای

گائودی پس از فارغ‌التحصیلی، در ابتدا به سراغ هنر آبا و اجدادی‌اش به سبک ویکتوریا رفت، اما خیلی زود سبک خود را با به‌ کارگیری احجام هندسی توسعه داد و با کمک آجر، فولاد، کاشی‌های سرامیکی روشن و فلزکاری‌های گل‌دار یا خزنده به آن‌ها روح بخشید. سمندر موجود در پارک گوئل، نمونه‌ای از کارهای گائودی است.

وی در سال‌های جوانی خود با شرکت در نمایشگاه جهانی پاریس در سال ۱۸۷۸، به نمایش آثار خود پرداخت که همین امر سبب شد تا کار ساخت عمارت و کاخ گوئل به گائودی سپرده شود. گائودی در سال ۱۸۸۳ مسئول ساخت یک کلیسای جامع در شهر بارسلونا به نام «کلیسای شفاعتِ خاندان مقدس» یا ساگرادا فامیلیا شد. همه‌چیز، از طرح گرفته تا کار ساخت، قبل از آمدن گائودی آغاز شده بود، اما او طراحی کلیسا را به‌طور کامل تغییر داد و سبک منحصر به‌فرد خود را در ساخت به کار گرفت.

گائودی خیلی زود جای‌گشت‌های متعددی از سبک‌های تاریخی را تجربه کرد؛ کاخ اسقف‌های اعظم کلیسای مسیحیت و کازا د لوس بوتینس (Casa de los Botines)، هردو بین سال‌های ۱۸۸۷ تا ۱۸۹۴، به سبک معماری گوتیک ساخته شدند. او پا را فراتر از این گذاشت و کازا کالوِت (Casa Calvet) را بین سال‌های ۱۸۹۸ تا ۱۹۰۴ به سبک معماری باروک ساخت. برخی از این آثار حاصل حضور گائودی در نمایشگاه جهانی ۱۸۸۸ بود؛ جایی‌که وی دوباره با حضور خود، همگان را به شگفتی واداشت.

گائودی اغلب در پروژه‌های خود با برخی از طراحان، صنعت گران، هنرمندان و استادکاران اهل کاتالان همکاری می‌کرد. المان‌هایی از جنس کاشی، نقطه‌ی مشترک در اکثر ساختمان‌های گائودی هستند. یکی از این چهره‌های شاخص برای همکاری با گائودی، جوزف ماریا یویول (Josep Maria Jujol)، است که در کاشی‌کاری مهارت بالایی داشت. این امر به ما کمک می‌کند تا متوجه شویم که چرا در آثار گائودی همواره از مصالح ساختمانی متعدد و به روش‌های خلاقانه استفاده شده است.

آثار گائودی، به خاطر عشق و علاقه‌ی وی به کلیسا، کاملاً مختص به خود او هستند. به‌علاوه، ایمان راسخ گائودی به دین مسیحیت، با پیشرفت وی در کار هرلحظه عمیق‌تر می‌شد. به همین خاطر، در آثار گائودی اشارات فراوانی به موضوعات مذهبی شده است. همین امر سبب شد تا او در اواخر عمر خود، تمامی پروژه‌هایش را برای تمرکز بر ساخت کلیسای فامیلیا ساگرادا رها کند.

هنرمندی بالغ

پس از سال ۱۹۰۲، طراحی‌های گائودی سبک‌های معماری مرسوم را به چالش کشید. به‌علاوه او اقدام به خلق سیستمی موسوم به «متعادل» کرد که می‌توانست بدون نیاز به مهاربندی داخلی و نگهدارنده‌های خارجی تعادل خود را حفظ کند. المان‌های کاربردی مهم در این نوع سیستم ستون‌هایی اریب برای اعمال نیروی قطری و سقف‌های سفالی سبک‌ وزن بودند. گائودی از سیستم متعادل خود در ساخت دو آپارتمان کازا باتیو و کازا میلا استفاده کرد. هر دو پروژه ویژگی‌های منحصر به‌فرد سبک گائودی را به نمایش می‌گذارند.

اثر نهایی و مرگ

گائودی پس از سال ۱۹۱۰ تقریباً تمامی پروژه‌های خود را با هدف تمرکز ویژه بر کلیسای ساگرادا فامیلیا رها کرد. این پروژه که از سال ۱۸۸۳ آغاز شده بود، تمام ذهن گائودی را به خود مشغول ساخت، به‌طوری‌که او حتی در کارگاه‌های اطراف محوطه‌ی کلیسا زندگی می‌کرد. درحالی‌که گائودی از روش‌های تعادلی خود در ساخت کلیسا استفاده می‌کرد، می‌شد سبک‌هایی از معماری گوتیکِ مخصوص کلیسا و همچنین هنر مدرن را در آن دید. گائودی درون این کلیسا را به شکل یک صلیب طراحی کرد و برای نمای بیرونی آن از المان‌های موجود در انجیل و صحنه‌های تولد مسیح الهام گرفت. مناره‌های مخروطی فامیلیا ساگرادا نمادی از حواریون مسیح، مریم مقدس، چهار کاتب انجیل و خود مسیح (بزرگ‌ترین مناره) است. هرسال، یک المان متفاوت از کلیسا با پیشرفت کار رونمایی می‌شود. برخی از مردم علاقه‌مند به تماشای اثر نهایی گائودی هستند، درحالی‌که عده‌ای دیگر دوست دارند تا شاهد سیر تکاملی این سازه‌ی شگرف، با نمادها، رنگ‌ها و البته حال و هوای مذهبی، باشند.

گائودی تا زمان مرگ در دهم ژوئن ۱۹۲۶، همچنان در حال کار بر روی پروژه‌ی ساگرادا فامیلیا بود. او که در سال‌های جوانی مردی شیک‌پوش بود و لباس‌های گران‌قیمت به تن می‌کرد، با گذر زمان به‌آرامی تغییر رویه داد. زنجیره‌ای از سختی‌ها، از جمله مرگ عزیزان، مشکلات اقتصادی و چالش‌های موجود در کار، سرانجام گائودی را به لباس‌های فاخر وی در کمد لباس‌هایش بی‌توجه ساخت. او در یکی از روزها که مشغول پیاده‌روی بود با یک تراموا برخورد کرد و تا روز بعد که توسط کشیش کلیسای ساگرادا فامیلیا شناخته شد، مورد مداوای پزشکی قرار نگرفت. در آن زمان، جراحات وی عمیق‌تر شده بود و گائودی سرانجام سه روز بعد از تصادف درگذشت؛ اما چرا این‌قدر به او بی‌توجهی شد؟ مردم گائودی با آن لباس‌های مندرس را با یک گدا اشتباه گرفته بودند!

در زمان مرگ گائودی تنها یک مناره از چهار مناره‌ی کلیسا ساخته شده بود. قرار است تا کار ساخت کلیسا در سال ۲۰۲۶، به مناسبت صدمین سال درگذشت وی، به پایان برسد.

عشق و نفرت هنرمندان به گائودی

گائودی به‌عنوان یک سورئالیست با آثار متفاوت خود، امروزه طرفداران زیادی دارد. سالوادور دالی، دیگر هنرمند اهل کاتالان، یکی از طرفداران گائودی بود. آن‌ها که دیدگاه‌های منحصر به‌فرد و مشترکی داشتند، به دنبال سرپیچی از قوانین سنتیِ واقع‌گرایی بودند. دالی حتی در جایی گفت:

آن‌هایی که سبک خلاقانه و شگرف گائودی را امتحان نکرده‌اند، خائن هستند.

سورئالیست‌ها و کوبیست‌ها واقعیات را متفاوت از واقع‌گرایان و سنت‌گرایان می‌بینند. به نظر می‌رسد همه‌ی آن‌ها باهم اتفاق‌نظر دارند؛ اما نه همیشه! پابلو پیکاسو، برخلاف سالوادور دالی، علاقه‌ی کمتری به آثار این معمار سورئالیست نشان می‌داد. او به‌قدری ناراحت بود که گائودی و کلیسای فامیلیا ساگرادا را به آتش جهنم سپرد.

گائودی در یک نگاه

• گائودی در جوانی به‌سختی بیمار شد و به توصیه‌ی پزشک خود در همان سال‌ها به سراغ گیاهخواری رفت.
• گائودی علاقه‌ای به کشیدن نقشه برای ساختمان‌های خود نداشت. در عوض ترجیح می‌داد تا مدل‌هایی سه‌بعدی از کارهای خود بسازد. این مدل‌های سه‌بعدی به او در خلق ایده‌های موجود در ذهنش کمک می‌کرد.
• نام مستعار گائودی «معمار خدا» بود. دلیل این نام‌گذاری، وجود تصاویر مذهبی فراوان در آثار وی عنوان می‌شد.
• اولین پروژه‌ی گائودی ساخت تیرهای چراغ‌ برق برای رویال پلازا در بارسلونا بود. این فانوس‌ها همچنان موجود هستند.
• گائودی هرگز در طول زندگی خود ازدواج نکرد.
• هفت نمونه از آثار گائودی بین سال‌های ۱۹۸۴ تا ۲۰۰۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
• مشهورترین اثر گائودی، کلیسای ساگرادا فامیلیا است که همچنان کار ساخت آن به پایان نرسیده و باید تا سال ۲۰۲۶ برای مشاهده‌ی کامل این ابر سازه صبر کرد.