مدینه الزهرا؛ جواهر تاریخی کوردوبا

مدینه الزهرا به معنی شهر درخشان، در کوردوبا واقع شده است و قدمتش به قرن ۱۰ میلادی و زمانی برمی گردد که آن را به عنوان پایتخت خلافت اموی اندلس تأسیس کردند.

«مدینه الزهرا» (Medina Azahara)، زمانی از جاهای دیدنی اسپانیا به حساب می‌آمد و ساختمان‌های دولتی و مذهبی، خانه‌ها، باغ‌ها، کارگاه‌ها و محل اقامت خلیفه را شامل می‌شد. مدینه الزهرا در زبان عربی به معنی «شهر درخشان» است که در منطقه‌ی خودمختار اندلس واقع شده و فقط چند کیلومتر با شهر کوردوبا فاصله دارد. شهرت این منطقه‌ی باستان‌شناسی به کاخ الحمرا در گرانادا نمی‌رسد؛ اما دوستداران تاریخ قطعاً از بازدید از آن پشیمان نخواهند شد. برای آشنایی بیشتر با تاریخچه و تأثیر این شهر بزرگ در فرهنگ اروپایی با ما همراه باشید.

تاریخچه

در سال ۷۰۰ بعد از میلاد مسیح، فتوحات مسلمانان در بخش‌های جنوبی اسپانیا به سلطه‌ی قوم ویزیگوت در شبه‌جزیره ایبری خاتمه داد. تأثیر بخش مسلمان این کشور تا سال ۱۰۰۰ میلادی به بیشتر قسمت‌های اسپانیا و پرتغال سرایت کرد و فقط بخش‌های شمالی آن‌ها مستقل از قدرت خلیفه‌ی کوردوبا فعالیت داشتند. کوردوبا در این دوره به عنوان پایتخت انتخاب شد و در زمان حکومت «عبدالرحمن سوم» در سال ۹۱۲ میلادی به اوج شکوفایی خود رسید؛ تا جایی که به پرجمعیت‌ترین شهر در جهان و تأثیرگذارترین در اروپای غربی تبدیل شد. جمعیت این شهر به چیزی حدود نیم میلیون می‌رسید و برای درک بهتر عظمت آن، شهر لندن را مثال می‌زنیم که یکی دیگر از شهرهای مهم اروپایی در آن زمان بود و فقط ۱۵ هزار نفر جمعیت داشت.

عبدالرحمن سوم چند سال بعد تصمیم گرفت تا پایتخت جدیدی را خارج از شهر کوردوبا بسازد. این شهر قرار بود نمادی از قدرت خلیفه باشد و برتری او را نسبت به رقیبان منطقه به اثبات برساند. این پایتخت جدید، همان شهر مجلل مدینه الزهرا بود که آن را در کوهپایه‌های رشته‌کوه «سیرا مورنا» (Sierra Morena) بنا کردند و شکوه و عظمت آن باعث شد تا تاریخدانان لقب ورسای قرون وسطی را به آن بدهند. برای تأسیس این شهر، هزینه‌های بسیاری را صرف کردند و در مرکز آن، کاخ بزرگی را ساختند تا از همان ابتدای ورود، ابهت خلیفه را به بازدیدکنندگان نشان دهد و آن‌ها را به احترام وادارد. خلیفه حتی سیستم قنات شهر را گسترس داد و آب لوله‌کشی را به تمام قسمت‌های شهر رساند. درواقع مدینه الزهرا، شاهکار معماری این دوره به شمار می‌رود که در آن سبک اسلامی با زیرساخت‌های رومی منطقه تلفیق شده است.

راجع به شکوه این شهر، گفته‌های بسیاری وجود دارد. عده‌ای می‌گویند استخرهای بزرگ و ساختمان‌هایی از طلا و عاج فیل در سراسر شهر دیده می‌شد. اما مدینه الزهرا به همان اندازه نیز کاربردی بود و سربازخانه، ساختمان‌های اداری و ضرابخانه را نیز در برمی‌گرفت. پس از مرگ «الحکم دوم»، پسر او هنوز برای حکومت خیلی جوان بود و درنتیجه قدرت به دست «المنصور» افتاد. او قصد داشت تا همانند عبدالرحمن سوم، نام خود را در تاریخ به ثبت برساند و پایتخت دیگری در نزدیکی مدینه الزهرا بسازد که حتی مجلل‌تر از آن باشد. البته این شهر جدید کمی پس از ساخته شدنش در آتش سوخت و به ویرانه تبدیل شد.

شهر مدینه الزهرا در سال ۱۰۱۰ میلادی غارت و بخش‌هایی از آن در دوران جنگ داخلی نابود شد. بِربرها که برای کمک به خلیفه در مقابله با مسیحیان به شهر آمده بودند، علیه او شورش کردند و شهرهای بسیاری از جمله مدینه الزهرا را به تاراج بردند. طی سال‌های بعد، این شهر کم‌کم به فراموشی سپرده و بخش‌هایی از آن زیر خاک مدفون شد و تا سال ۱۹۱۰ میلادی به همان شکل ماند و تازه در این سال بود که به حفاری قسمت‌های باقی مانده پرداختند. این خرابی‌ها به مرور زمان به نفوذ یکی از تأثیرگذارترین فرهنگ‌های اسلامی در اروپا خاتمه داد؛ اما تأثیر عمیقی که پیشرفت‌های جبر و معماری و ترجمه‌ی آثار بزرگ ادبی در این دوران بر روی فرهنگ اروپایی گذاشته است را نمی‌توان نادیده گرفت. خلافت امویان اندلس از سال ۹۲۹ تا ۱۰۳۱ میلادی ادامه داشت و این دوره را عصر طلایی اندلس به حساب می‌آورند.

مدینه الزهرای امروز

امروزه توانسته‌اند فقط ۱۰٪ از شهر مدینه الزهرا را از زیر خاک دربیاورند که این محدوده شامل کاخ مرکزی و تالار پذیرایی آن، چندین ساختمان اداری بسیار بزرگ و یک مسجد می‌شود. برنامه‌هایی برای حفاری سایر قسمت‌های این مکان نیز تهیه شده است؛ اما با توجه به وسعت این شهر بزرگ، این اقدام به سال‌های بسیاری احتیاج دارد. «مرکز بازدیدکنندگان»، یک نمایشگاه و سینما را دربرمی‌گیرد و نمای احتمالی شهر در اوج شکوفایی آن را به نمایش می‌گذارد. برای آگاهی بیشتر نسبت به تاریخچه‌ی این مکان می‌توانید از تورهای راهنمای آن کمک بگیرید تا امکانات شهر در گذشته را با جزئیات بیشتری برایتان توضیح دهند.