سال نوی چینی و جشن رنگارنگ و پرشور آن

مردم چین آغاز سال نو را با جشنی شروع می کنند که ۳۸۰۰ سال قدمت دارد. جشنی که در ابتدا به عنوان آیینی برای دعای برداشت بیشتر محصول برگزار می شد.

ابتدا در زمان «سلسله شانگ» (Shang Dynasty)، کشاورزان با اهدای قربانی به درگاه نیاکانشان دست به دعا برمی‌داشتند تا در برداشت بعدی، محصول بیشتری به دست آورند. به تدریج آن‌ها این چرخه را برابر با یک سال دانستند و نام «نیان» (Nian) را برای آن برگزیدند. مراسم سال نو به مرور تغییر پیدا کرد به طوری که در «سلسله هان» (Han Dynasty) مفهوم سال پر رنگ‌تر گشته و «امپراطور وودی» (Emperor Wudi) اولین روز تقویم قمری را به عنوان سال نوی چینی مشخص کرد. در این زمان مردم با آتش زدن بامبو صداهای ترقه‌ای ایجاد می‌کردند که این آیین روحانی بعدها با استفاده از ترقه و فشفشه‌ها جایگزین شد. 

داستان آتش زدن بامبو به افسانه‌ی هیولای نیان بازمی‌گردد که همان هیولای سال است. نیان در افسانه‌ها بدن یک گاو و سر شیر را داشت و در دریا زندگی می‌کرد اما یک بار در سال به خشکی می‌آمد تا چارپایان و روستاییان به خصوص جوان‌ترها را بخورد. یک سال مردی تصمیم گرفت که از نیان انتقام بگیرد. وقتی همه از ترس هیولا در روستا مخفی شده بودند، او با نیان روبرو شد. مرد دریافت که نیان از صداهای بلند، آتش و رنگ قرمز می‌ترسد. در نتیجه کاغذ قرمز بر سر گذاشت و آتش پر سر و صدایی ایجاد کرد و بدین ترتیب هیولا را فراری و مردم روستا را نجات داد.

امروزه در جشن سال نوی چینی هنوز همان آیین‌ها برگزار می‌شود؛ مردم لباس قرمز می‌پوشند، کاغذهای قرمز رنگ به درها و سردرها می‌چسبانند و آتش‌بازی به راه می‌اندازند. البته دیگر تعداد اندکی از افراد فکر می‌کنند که اجدادشان در برداشت محصول تأثیری خواهند داشت و شمار کمتری هم افسانه‌ی نیان را همچنان باور دارند. در زمان «سلسله تانگ» (Tang Dynasty) جشن سال جدید از یک تکلیف مذهبی به یک فستیوال اجتماعی تبدیل شد. از آن پس در جشن سال نو اهمیت بودن در کنار خانواده و تقسیم داشته‌ها با یکدیگر برجسته شد. دیگر سنت‌ها هم شکل جدیدی پیدا کردند؛ مثلاً مردم در پاکت‌های قرمز رنگ به یکدیگر عیدی می‌دادند و برنامه‌های عیدانه‌ی جالب مانند رقص شیر اجرا می‌شد. حالا پس از ۳۸۰۰ سال از آغاز این جشنواره، مردم سال نوی چینی را در سراسر جهان جشن می‌گیرند و تعطیلات رسمی این کشور به شمار می‌رود. این جشن ۱۵ روز به طول می‌انجامد و با حلول ماه نو معمولاً بین ۲۱ ژانویه تا ۲۰ فوریه آغاز می‌شود.

سنت ها و آیین های سال نوی چینی

شام دورهمی خانوادگی: مثل هر جای دیگر دنیا، شب سال نو خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند و با هم یک غذای خانگی مفصل  به ویژه ماهی بخارپز را برای شام می‌خورند. واژه‌ی سود و منفعت در زبان چینی تلفظی شبیه به واژه‌ی ماهی دارد و در نتیجه مردم چین معتقدند خوردن ماهی در شب سال نو ثروت به همراه می‌آورد.

استفاده از پاکت قرمز برای هدیه: پاکت قرمز برای هدایای نقدی سال نو استفاده می‌شود که بزرگ‌ترهای فامیل به کوچک‌ترها به خصوص کودکان می‌دهند. همچنین در چین مرسوم است که زوج‌ها به اعضای مجرد فامیل یا رئیس‌ها به کارمندان خود عیدی نقدی بدهند.

فشفشه و آتش بازی: بدون شک جشن‌های سال نو بدون آتش‌بازی صفایی ندارند. شهرهای بزرگ مانند هنگ‌کنگ و شانگهای نمایش‌های آتش‌بازی خیره‌کننده‌ای را در نیمه‌شب آغاز سال نو تدارک می‌بینند. همچنین ترقه‌ها هم به شکل کاغذهای قرمز رشته‌ای که درون آن‌ها باروت پیچیده شده را تهیه می‌کنند که بعد از ترکیدن، خرده کاغذهای قرمز رنگ آن‌ها پخش می‌شود. البته این ترقه‌ها امروزه در بسیاری از شهرها ممنوع شده‌اند.

آذین بندی: از آنجا که رنگ قرمز در فرهنگ چینی نماد ثروت و خوشبختی است، آویزهای قرمز رنگ جذاب از خیابان‌ها گرفته تا خانه‌ها را مزین کرده‌اند. سراسر با فانوس‌های قرمز، پوسترها و کاغذهایی با تصاویر کاراکترها یا عبارات خوش‌یمن پر شده و گره‌های چینی، گلدان کامکوات و درخت‌های پرتقال هم معمولاً به چشم می‌خورند.

رقص شیر و اژدها: مردم می‌گویند این رقص رنگارنگ شیر و اژدها خوش‌اقبالی به همراه می‌آورد که در بیرون و گاه به صورت یک رژه‌ی خیابانی به همراه طبل و سنج اجرای آن‌ها را خواهید دید. رقص اژدها را گروهی از رقصنده‌های آکروبات‌باز انجام می‌دهند اما رقص شیر تنها توسط دو رقاص صورت می‌گیرد.

بازار عید: در نزدیکی آغاز سال نو، بازارهای روباز بسیاری برپا می‌شود که می‌توانید اشیای تزئینی، پاکت قرمز، اسباب بازی، پوشاک و سوغات چین خود را تهیه کنید. در هنگ‌کنگ و ماکائو به دلیل وجود سنت گل دادن به یکدیگر، بازارهای خیابانی با وجود انبوهی از گل‌ها و گلدان‌ها چندین برابر چشم‌نواز خواهند بود. گل صدتومانی و ارکیده پرطرفدارتر از همه هستند چرا که گل‌های خوش‌یمنی شناخته می‌شوند.

غذاهای سنتی: در این جشن، غذای چینی محبوب در شمال چین «دامپلینگ» (dumpling) است. در حالی که در جنوب بیشتر «نیان گائو» (nian gao) میل می‌کنند که از برنج ژلاتینی به شکل قرصی ژله‌ای تهیه می‌شود. پرتقال ماندارین هم که نماد خوش‌اقبالی بوده، معمولاً همه جا به چشم می‌خورد.

خانه تکانی و خرید: خانواده‌ها معمولاً در روزهای منتهی به سال نو به نظافت کلی منزل می‌پردازند. مردم معتقدند غبارروبی خانه بدشانسی را دور کرده و اگر تمیز نشود طالع نیک به خانه وارد نخواهد شد. همچنین همانند سایر کشور‌ها اجناس بهاره تخفیف بیشتری می‌خورند که فرصتی مناسب را برای خرید سال نو فراهم می‌کند.

دعا در معابد: در سال نو معابد چین بسیار شلوغ است. عبادت‌کنندگان معمولاً در روز سوم سال جدید به معابد رفته، بخور و شمع روشن کرده، به نیایش پرداخته و از خدایان آرزوی طالع نیک و موفقیت در سال جدید می‌کنند. در حیاط معابد بزرگ هم اغلب شاهد رقص شیر و اژدها خواهید بود.