کارناوال ونیز؛ سفری در تاریخ پر زرق و برق ماسک‌ ها

هر ساله مردم از دور و نزدیک به بزرگ ترین جشن شهر ونیز در ایتالیا می پیوندند. کارناوال ونیز با جماعتی از لباس های باظرافت، نمایی رنگارنگ، حجمی از صداها و آوازها و رویدادهایی هیجان انگیز شهر را به تصرف خود در می آورد و یکی از جاذبه های ونیز محسوب میشود.

قبل از سفر به ایتالیا باید بدانید کارناوال ونیز هر سال اوایل فوریه، به مدت دو هفته قبل از «چله روزه‌داری» یا «لنت» (Lent) در آیین کاتولیک مسیحیت، برگزار می‌شود. در لنت مسحیان معتقد از خوردن گوشت به مدت ۴۶ روز پرهیز می‌کنند و به تعمق باطنی درباره خود، تقرب به خدا و خودداری از انجام بدی پرداخته و بعد از این مدت در «یکشنبه عید پاک» (Easter Sunday) رستاخیر دوباره مسیح را جشن می‌گیرند. اما قبل از این ایام، با اجرای کارناوال و فستیوال‌های متنوع با غذاهای رنگارنگ، مشغول شادمانی می‌شوند. بنابراین بدون شک کلمه «کارناوال» (Carnival) یا «فستیوال» (Festival) نیز از مفهوم لاتین «خوردن گوشت و به جشن و شادی‌های مادی پرداختن» ریشه می‌گیرد و با این موضوع همخوانی دارد؛ زیرا این کلمات از دو بخش لاتین «carn» به معنی «گوشت، جسم، بدن» و «festa» به معنی «جشن، عید» تشکیل شده‌اند. 

اولین کارناوال ونیز احتمالاً در سال ۱۱۶۲ میلادی به پاس پیروزی جمهوری ونیز علیه توطئه «اولریش دوم»، اسقف اعظم برای تسلط بر بخش‌های شمالی ایتالیا و مقام پاپ برگزار شد. بنابراین مردم به میدان سن مارکو آمدند و این پیروزی فرخنده را جشن گرفتند. در قرن ۱۷، این کارناوال مشهور راهی برای حفظ پرستيژ و ابهت شهر ونیز در دنیا بود. کارناوال در قرن ۱۸ میلادی به اوج شکوه و تجمل خود رسید اما متأسفانه با به روی کار آمدن امپراطوری مقدس روم، فرانسیس دوم و سلطه‌ی او به همراه ناپلئون بر جمهوری ونیز، این کارناوال و استفاده از ماسک غیرقانونی اعلام شد. بعد از یک غیبت طولانی و سال‌ها جنگ و آشوب، در سال ۱۹۷۹ دولت ونیز دوباره تصمیم به احیای این فستیوال گرفت. از آن زمان تا به حال سالانه ۳ میلیون نفر برای حضور در جشن باشکوه به ونیز سفر می‌کنند. 

ماسک‌ها همیشه جز جدایی‌ناپذیر کارناوال ونیز بوده‌اند. سنت پوشیدن ماسک از قرن سیزده میلادی شروع شد؛ مردم می‌توانستند از ۲۶ دسامبر، روز «عید سنت استفان مقدس» تا آغاز ایام روزه‌داری ماسک به چهره بزنند و بدون نگرانی از آشکار شدن هویت‌شان به جشن و شادی بپردازند. این تنها زمانی بود که همه‌ طبقات مختلف جامعه با یکدیگر تعامل داشتند و تصورات و تخیلاتشان را به واقعیت تبدیل می‌کردند. البته ناگفته نماند که ماسک و ظاهر مبدل تنها برای این مقاصد استفاده نمی‌شد؛ برای افرادی هم فرصتی بود که به قمار، قتل‌های سیاسی، کارهای غیرقانونی یا هر‌عملی که با ظاهر غیرمبدل امکان‌پذیر نبود بپردازند. با همه این احوال مدرک ناچیزی از چرایی استفاده از ماسک در ونیز وجود دارد. به گفته یکی از محققان پوشیدن ماسک در جامعه، پاسخ مخصوص ونیز‌ی‌ها به سلسله مراتب سفت و سخت حاکم در اروپا و «قانون منع تجملات یا تعدیل هزینه» (Sumptuary Laws) از سوی مقامات مذهبی-دولتی بوده است. این قوانین به هدف محدود کردن تجمل در برابر مصرف مفرط خوراک و پوشاک و سایر موارد وضع شدند. در طول کارناوال ونیز، این قانون بی تأثیر بود و مردم طبق میلشان لباس می‌پوشیدند یا غذا می‌خوردند.

انواع ماسک ها

ماسک‌ها از مواد مختلفی همچون چرم، سرامیک یا با تکنیک اورجینال و قدیمی شیشه ساخته می‌شوند. البته ماسک‌های اورجینال قدیمی طراحی و جزئیات ساده‌ و اغلب کابرد سمبلیک داشتند. امروزه قیمت آن‌ها با توجه به مواد استفاده شده متفاوت است. بدون شک ماسک‌هایی را که با دست نقاشی و با سنگ‌ها قیمتی و طلا تزئین کرده‌اند، بسیار گران هستند. همچنین با توجه به تاریخ طولانی کارناوال می‌توان گفت صنعت ماسک سازی پیشینه‌ای طولانی را داراست. پرطرفدارترین لباس کارناوال معمولاً جامه‌های شاهانه‌ اربابان و شاهزاده‌ها به شمار می‌رود. چندین نوع ماسک برای کارناوال ونیز وجود دارد که برخی از آن‌ها نام‌ مشخصی هم دارند. در گذشته مردم با مشاغل مختلف، ماسک‌های متفاوتی بر صورت می‌گذاشتند که در زیر با انواع آن‌ها آشنا خواهید شد:

۱. «باوتا» (Bauta) امروزه با نقوش ظریف طلاکاری می‌گردد اما در اصل به شکلی کاملاً سفید و یکدست ساخته می‌شده است. این ماسک با بینی برجسته، خط برآمده‌ی ضخیم ابرو، چانه‌ی نوک‌دار و بدون دهان کاملاً صورت را پوشش می‌دهد و فرد می‌تواند بدون برداشتن آن غذا بخورد و حرف بزند.

۲. «کلمبینا» (Colombina) یک نیمه ماسک است که تنها چشم، بینی و بالای گونه‌ی فرد را می‌پوشاند و اغلب با طلا، نقره، بلور و غیره تزئین می‌شود. این ماسک را با چوب دستی نگه می‌دارند یا با روبان به دور سر می‌بندند. گفته می‌شود نام این ماسک از اولین هنرپیشه خانمِ نمایش «کمدیا دلارته» (Commedia dell'arte) آمده که دوست نداشت تمام زیبایی صورتش با ماسک پنهان شود.

۳. «مدیکو دلا پسته» (Medico della peste) یا پزشک طاعون با منقار بلندش یکی از متمایزترین ماسک‌های کارناوال ونیز به شمار می‌آید که در قرن هفدهم یک پزشک فرانسوی برای پیشگیری از ابتلا به طاعون طراحی کرده بود. این ماسک اغلب به رنگ سفید با منقار تو خالی و چشم‌هایی گرد که صفحاتی شفاف روی آن‌ها قرار گرفته و شبیه به عینک به نظر می‌رسد، دیده می‌شود.

۴. «مورتا» (Moretta) به معنی ماسک سیاه یا «سروتا موتا» (Servetta muta) به معنی زن خدمتکار ساکت، ماسک بیضی شکل مخمل سیاه و کوچکی بود با سوراخ چشم بزرگ و بدون لب و دهان که زنان اشرافی بر صورت می‌گذاشتند و ابتدا در فرانسه ساخته شد. این ماسک به اندازه‌ای بود که کامل هویت زنان ونیزی را مخفی کند. به دلیل آن که برای نگه داشتن ماسک فرد می‌بایست با دندان یک دکمه یا تکه را نگه دارد، وی قادر به صحبت کردن نبود. به همین دلیل با پسوند «موتا» (Muta)، یعنی «ساکت» نیز خوانده می‌شود. البته امروزه این مشکل در ماسک وجود ندارد.

۵. «ولتو» (Volto) یا «لاروا» (Larva) در زبان لاتین به معنی «ظاهر روح مانند»، ماسک مدرن ونیزی است که از سرامیک سفید یا پلاستیک ضخیم ساخته شده و با ظرافت طلاکاری می‌شود. برخلاف ماسک قبلی، تمام خصوصیات یک چهره را تا نزدیکی گوش بر روی این ماسک می‌بینید و به راحتی می‌توان با آن غذا خورد!

۶. «پنتلونه» (Pantalone) از یکی دیگر از شخصیت‌های نمایش «کمدیا دلارته» گرفته شده که به شکل پیرمردی با بینی برجسته و منقار مانند، ابروهایی پهن، چشمانی کج و به صورت نیمه ماسک تصویر می‌شود.

۷. «آرلکینو» (Arlecchino) شخصیت دلقک کمدیا دلارته بود که در ابتدا به شکل نیمه ماسک چوبی و سپس چرمی با بینی کوچک شبیه به میمون، ابروهای قوس‌دار و برآمدگی روی سرش که نشان شاخ شیطان است ساخته می‌شود. هدف این بود که این کاراکتر یک خدمتکار، عامی، بدون منطق و احساساتی باشد؛ دقیقاً نقطه‌ مقابل شخصیت پنتلونه!

۸. «زانی» (Zanni) شخصیت دیگری کمدی است که به صورت نیمه ماسک چرمی با پیشانی کوتاه، ابروهای برجسته و بینی بسیار کشیده با انحنای برعکس در انتها، شکل می‌گیرد. هرچه این بینی درازتر و پیشانی کوتاه‌تر باشد، حماقت این کاراکتر بیشتر است.

رویدادهای خاص کارناوال ونیز

ونیز چندین رویداد منحصر به فرد در طی کارناوال دارد که حتی سیندرلا هم باید خوش‌شانس باشد تا بتواند به آن‌ها راه پیدا کند. مشهورترین آن‌ها «بالو دل دوجه» (Ballo del Doge) است که بلیت‌های ویژه‌ آن در چهار دسته عرضه می‌شوند و هرکسی نمی‌تواند از آن‌ها استفاده کند. رویداد باشکوه دیگر در کاخ «کا ویندرامین کالرجی» (Ca’ Vendramin Calergi) به نام «نمایش شام و رقص» (the dinner show and ball) برپا می‌گردد. در هنگام تهیه بلیت این برنامه به یاد داشته باشید در قسمتی از سایت می‌توانید شانس خود را برای برنده شدن مبلغی به اندازه‌ی بلیتی که خریدید امتحان کنید. اگر هزینه‌ی لباس و ماسک و شرکت در رویدادهای خاص برای شما مقدور نیست نگران نباشید؛ برنامه‌های رایگان بسیاری در ایام کارناوال وجود دارند که می‌توانید از آن‌ها لذت ببرید. برای دیدن رژه‌ای تماشایی می‌توانید به «کانال کانارجیو» (Cannaregio Canal) بروید. در «میدان سن مارکو» (Piazza San Marco) زنی با لباس فانتزی در برنامه‌ی «پرواز فرشته» (Flight of the Angel) از «برج ناقوس» (bell tower) پایین می‌آید و بر فراز میدان پرواز می‌کند. برای یافتن رویدادهای بیشتر و زمان‌ آن‌ها به وبسایت کارناوال مراجعه کنید. اگر می‌خواهید از اقامت در مکان‌های شلوغ اجتناب کنید به سراغ میدان سن مارکو و منطقه‌ی کانارجیو نروید؛ مناطق کاستلو و «دورسودورو» (Dorsoduro) برای شما مناسب خواهد بود. اما اگر واقعاً می‌خواهید در قلب کارناوال به سر ببرید میدان سن مارکو را انتخاب کنید.

اگر به حضور در میان جمعیت عظیم گردشگران علاقه‌ چندانی نداشتید، به محل‌هایی مانند «ریوا دیلی اسکیاوونی» (Riva degli Schiavoni) سر بزنید که مردم محلی بیشتر در آن‌جا گردهم می‌آیند. در «کمپو سانتا مارگریتا» (Campo Santa Margherita) و «کمپو وینا» (Campo Vienna) هم می‌توانید از موسیقی زنده و دی‌جی‌ها لذت ببرید. در ایتالیا هیچ مراسمی بدون عطر و بوی خوراکی‌ها کامل نیست. خوردنی مخصوص ونیز، پیراشکی اعجاب‌انگیز «فریتلا» (frittella) است که به شکل‌های مختلفی مانند فریتلای پهن با مویز و روکش شکری یا پرشده با کاسترد و کرم شانتی سرو می‌شود. «تونولو» (Tonolo) مدل سالم‌تری را عرضه می‌کند که با سیب پر شده و در حین کارناوال می‌توانید از دیدن کارکنان این‌جا که لباس‌های فانتزی مثل شرکت کنندگان کارناوال بر تن کرده‌اند، لذت ببرید. «گالانی» (galani) شیرینی سرخ شده‌ی دیگری به سبُکی پَر است که با شکر روکش شده و شما را برای شیرینی خوردن در این کارناوال وسوسه می‌کند.

خرید ماسک و لباس مبدل

برای رویداد رسمی و معتبر، لباسی فاخر بپوشید که می‌توانید آن را از «نیکولاو» (Nicolao)، بهترین بوتیک جامه‌های سنتی شهر، تهیه کنید. به یاد داشته باشید کارناوال در ماه فوریه برگزار می‌شود که هوا سرد است؛ لباستان را به صورتی انتخاب کنید که گرم باشد و کت به همراه داشته باشید. همانطور که می‌دانید لباس کارناوال بدون ماسک کامل نمی‌شود؛ به عبارتی شما تنها با یک ماسک هم آماده‌ی رفتن به کارناوال هستید. یکی از بهترین سازندگان ماسک را «کا ماکانا» (Ca’ Macana) معرفی می‌کنیم که ماسک‌های فیلم معروف «چشمان کاملاً بسته» (Eyes Wide Shut) از «استنلی کوبریک» (Stanley Kubrik) را ساخت. «تراژیکومیکا» (Tragicomica) علاوه بر ماسک‌های متنوع، لباس سنتی را هم برای خرید یا اجاره در اختیار شما قرار می‌دهد تا ظاهر شما کامل شود. «پاپیر ماخه» (Papier Maché) در محله‌ی «کاستلو» (Castello) هم سال‌هاست که ماسک‌های زیبا و با ظرافت ارزانی می‌دارد. اگر مهیا کردن یک دست لباس کامل مشکل به نظر می‌رسد، اکسسوری‌هایی جذاب به لباس روزمره‌تان اضافه کنید. به عنوان مثال سری به «گیوانا زانلا» (Giovanna Zanella) بزنید که مجموعه‌ای مهیج از کفش‌ها شامل کفش به شکل قایق گوندولا عرضه می‌کند.