ارکتیون؛ از معابد قدیمی یونان باستان در آتن

معبد ارکتیون، در منطقه ی آکروپولیس شهر آتن قرار دارد و آن را بیشتر با ستون های کاریاتید معروفش می شناسند. برای آشنایی بیشتر با ویژگی ها و تاریخ این بنای باستانی با ما همراه باشید.

«معبد ارکتیون» (Erechtheion)، یکی از معابد قدیمی یونان باستان است که آن را بین سال‌های 421 و 406 قبل از مسیح در منطقه‌ی آکروپولیس ساخته‌اند. در واقع تأسیس این معبد به عصر طلایی آتن برمی‌گردد و با این هدف بنا شد تا هم از مجسمه‌ی چوبی الهه‌ی یونان، یعنی آتنا نگهداری کند و هم شکوه این شهر بزرگ را در دوران اوج قدرت خود به نمایش بگذارد. معبد ارکتیون، حوادث ناگواری را در طول تاریخ پشت سر گذاشته، اما با توجه به جایگاه آن در بالای شهر و ستون‌های کاریاتید ایوانش، هنوز هم یکی از بناهای قابل توجه دوران باستان به شمار می‎رود.

این معبد نام خود را از پادشاه افسانه‌ای آتن، یعنی «ارکتیوس» (Erechtheus) می‌گیرد و بعد از خرابی‌های به وجود آمده ناشی از حملات دشمن، به همراه دیگر ساختمان‌های آکروپولیس از جمله معبد پارتنون در سال 421 قبل از مسیح بازسازی شده است. برای برگزاری بعضی از مراسم مذهبی در آن زمان از معبد ارکتیون استفاده می‎شد و آن را بهترین مکان برای نگهداری از مجسمه‌ی چوبی آتنا می‌دانستند. روی کار آمدن مجسمه‌ی فوق‌العاده بزرگ آتنا در معبد پارتنون که از طلا و عاج فیل ساخته شده نیز نتوانسته بود چیزی از اهمیت مذهبی این مجسمه‌ی چوبی کم کند. برای ساخت معبد ارکتیون از سنگ مرمر پنتلی استفاده شده که آن را از «کوه پنتلیکون» (Mount Pentelikon) در همان نزدیکی می‌آوردند و بیشتر به خاطر رنگ سفید خالص و کیفیت خوبش شناخته می‌شد. ردی از آهن نیز در این معبد وجود دارد که با گذشت زمان، زنگ زده و رنگ سنگ را به عسلی ملایم تغییر داده که هنگام طلوع و غروب خورشید، راحت‌تر قابل مشاهده است.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این معبد، «ستون‌های زن‌پیکر» یا همان «کاریاتید» (Caryatid) است که در بخش جنوبی آن قرار دارد. در واقع ستون‌هایی که امروزه وزن سقف ایوان را تحمل می‌کنند، نسخه‌ی کپی هستند. از ستون‌های اصلی این معبد در موزه آکروپولیس نگهداری می‌شود که یکی از بهترین موزه های یونان به حساب می‌آید و می‌توانید در این موزه از آن‌ها دیدن کنید. کاریاتیدهای این مکان ابتدا 6 مورد بودند که «لرد الگین»، یکی از آن‌ها را به همراه تعدادی مجسمه از معبد پارتنون به انگلیس فروخت و امروزه در موزه‌ بریتانیا به نمایش گذاشته می‌شود. نحوه‌ی ایستادن و طرز قرارگیری پای این ستون‌های زن‌پیکر، این پیام را به مخاطب می‌رساند که نگه داشتن سقف برای آن‌ها کار چندان دشواری نیست و همچنان پر قدرت سر جایشان ایستاده‌اند. البته این ستون‌ها فقط به این معبد اختصاص ندارند و از قبل هم در معماری یونانی وجود داشته و در دلفی و المپیا نیز از آن‌ها استفاده شده است. همچنین ظاهراً محراب واقع در ایوان شمالی معبد ارکتیون، همان جایی می‌باشد که زئوس برای گرفتن انتقام از ارکتیوس (که پسر پوسایدون را کشته بود) به او صاعقه زد و حفره‌ی سقف آن نیز از همین موضوع نشأت می‌گیرد.

معبد ارکتیون، تنها 10 سال بعد از اتمام ساختش دچار آتش‌سوزی شد که البته آن را تعمیر کردند. کاربری این بنا در طول تاریخ متغیر بوده و زمانی به یک کلیسای مسیحی، کاخی کوچک و حتی حرمسرا تبدیل شده است. لرد ارگین در سال 1801 میلادی و زمانی که ترک‌ها از این مکان به عنوان حرمسرا استفاده می‌کردند، اجازه گرفت تا هر چیزی که با تجملات این ساختمان در تضاد است را از آن خارج کند که یکی از کاریاتیدها نیز در شمار این آثار قرار داشت. بازسازی معبد ارکتیون به نوبه‌ی خودش مأموریت آسانی نبود. زیرا شیب زمینی که بر روی آن قرار گرفته و ساختار نامتقارن آن در مقایسه با معماری متوازن معبد پارتنون، کار را سخت‌تر می‌کرد. این معبد اتاق‌های مختلفی را دربرمی‌گرفت ؛ برای مثال در یکی از آن‌ها از مجسمه‌ی چوب زیتون «آتنا پولیاس» نگهداری می‎شد و فانوسی طلایی روبرویش قرار داشت که فتیله‌ی آن مدام در حال سوختن بود. ظاهراً مار مقدس نیز در یکی از اتاق‌های غربی زندگی می‌کرده که مردم آتن، آن را مظهری از ارکتیوس به شمار می‌آوردند. این مار، حکم محافظ شهر را برایشان داشت و به خوبی از آن نگهداری می‎شد و به طور مرتب برای تغذیه به او کیک عسلی می‌دادند. سایر اتاق‌ها هم وسایل گوناگونی از جمله مجسمه‌ی «هِرمِس»، آثار باقی‌مانده از جنگ ایرانیان و یک صندلی را شامل می‌شوند که معتقدند ساخت آن را «دایدالوس» (Daedalus)، صنعت‌گر افسانه‌ای یونان برعهده داشته است.