سد ایتایپو، از عجایب هفتگانه جهان جدید

سد ایتایپو بر روی رودخانه ی پارانا، در مرز بین برزیل و پاراگوئه ساخته شده و یکی از پرخرج ترین و بزرگ ترین سدهای تولید برق در جهان به حساب می آید.

«سد ایتایپو» (Itaipu Dam)، در شمار عجایب هفتگانه جهان جدید قرار دارد. داستان ساخت این سد به سال ۱۹۶۰ میلادی برمی‌گردد که دولت‌های ۲ کشور برزیل و پاراگوئه به این نتیجه رسیدند که می‌توانند با همکاری یکدیگر، از منبع مشترک کشورهایشان برای تولید برق استفاده کنند. این منبع، همان «رودخانه‌ی پارانا» (Paraná River) بود که می‌توان آن را مرز طبیعی بین برزیل و پاراگوئه به حساب آورد و علاوه بر این ۲ کشور، از آرژانتین نیز عبور می‌کند. پروژه‌ی مشترک آن‌ها ساختن سدی بسیار بزرگ بر روی این رودخانه بود تا انرژی آن را مهار کند و سپس این انرژی به نیروی برق تبدیل شود.

پروژه‌ی ساخت این سد درنهایت در سال ۱۹۷۱ کلید خورد؛ اما هنوز هم مسائلی وجود داشت که می‌بایست سر آن به توافق می‌رسیدند. برای مثال، کشور آرژانتین نگران بود که اگر زمانی بین آن‌ها کشمکشی دربگیرد، این ۲ کشور می‌توانند با باز کردن تمام دروازه‌های این سد، در پایتخت کشور آرژانتین یعنی شهر بوئنوس آیرس، سیل به وجود بیاورند. برای راحت کردن خیال آن‌ها، هر سه کشور در سال ۱۹۷۹ وارد توافق نامه‌ای شدند که میزان خروج آب از سد را کنترل می‌کرد. ارتفاع این سد، ۲۲۵ متر و عرض آن ۷.۲ کیلومتر است و نام «ایتایپو» در زبان محلی پاراگوئه ، یعنی «زبان گوارانی» (Guarani language) به معنی «صدای سنگ» یا «سنگ پرطنین» می‌باشد و اسم آن از جزیره‌ای واقع در نزدیکی سد گرفته شده است.

هنگام برنامه‌ریزی برای ساخت این سد، مهندسان این پروژه صرفاً نمی‌خواستند یک سد معمولی را بر روی رودخانه‌ی پارانا ایجاد کنند؛ زیرا دریاچه‌ی متوسطی که از جمع شدن آب در پشت این سد ایجاد می‌شد، برای تأمین میزان برقی که این ۲ کشور درنظر داشتند، کافی نبود. بنابراین تصمیم گرفتند تا به جای ایجاد یک سد، ۴ سد بسازند تا دریاچه‌ای بسیار وسیع از آن ایجاد شود. سد ایتایپو در این صورت می‌توانست بیشتر از هر سد دیگری در جهان، هیدروالکتریسیته یا همان انرژی برق آبی را تولید کند. تا جایی که در سال ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ توانست از نیروگاه برق ‌آبی «سد سه‌دره» (Three Gorges Dam) در چین نیز پیشی بگیرد.

با توجه به اینکه رودخانه‌ی پارانا یکی از بزرگ‌ترین رودخانه‌ها در دنیا به شمار می‌رود، ساخت این سد به نوبه‌ی خود چالش بزرگی برای سازندگان آن محسوب می‌شد. ابتدا می‌‎بایست سدهای موقت ایجاد می‌کردند تا جریان آب منحرف شود تا محیط اطراف به اندازه‌ی کافی خشک باشد که بتوان عملیات ساخت را شروع کرد. بنابراین بیش از ۵۰ میلیون تُن سنگ را جابه‌جا کردند تا راهی فرعی برای رودخانه ایجاد شود و ۳ سال طول کشید تا کار آن را به پایان برسانند. همچنین از ۱۲.۳ میلیون متر مکعب بتن برای ساخت سد استفاده شده که ممکن بود به طور طبیعی، خوب خشک نشوند و بعداً مشکل به وجود بیاورند. برای حل این مشکل از دستگاه‌های خنک کننده‌ی بزرگی کمک گرفتند تا بتوانند بتُن را درحین سفت شدن، خشک کنند. ساخت سد نیز به ۴۰.۰۰۰ کارگر احتیاج داشت که بیشترشان را از برزیل استخدام کردند و برای اسکان دادن این تعداد، محیطی ایجاد شد که چندین مدرسه، بیمارستان، پارک و کلیسا را دربرمی‌گرفت.

کار اصلی ساخت این سد در سال ۱۹۸۲ به پایان رسید و میزان آهن و فولادی که برای آن استفاده کردند به قدری بود که می‌شد ۳۸۰ کپی از برج ایفل بسازند! راه فرعی رودخانه را در این سال بستند تا مسیر اصلی آب دوباره به جریان بیفتد و دریاچه‌ی پشت سد را پر کند. این دریاچه وقتی به طور کامل پر شد، چیزی حدود ۲۹ میلیارد تُن آب را دربرمی‌گرفت. اولین دستگاه‌های تولید کننده‌ی برق را هم ۲ سال بعد در این مکان قرار دادند و ۲۰ توربین بزرگ نیز برای آن ایجاد کردند که بنا به توافق نامه‌ی آن‌ها با آرژانتین، فقط از ۱۸ مورد از آن‌ها به صورت همزمان استفاده می‌شود. انرژی این سد، تقریباً ۹۰٪ برق پاراگوئه و ۲۵٪ برق برزیل را تأمین می‌کند. البته ساخت این سد بزرگ به قیمت جابه‌جایی خانه‌ی ۱۰.۰۰۰ نفر و زیر آب فرو رفتن و درنهایت خراب شدن «آبشار گئوائیرا» (Guaíra Falls) یا همان «هفت آبشار» به اتمام رسید؛ آبشاری که ارتفاع آن تقریباً دو برابر آبشار نیاگارا بود! البته این آبشار با آن عظمتش صرفاً می‌توانست انرژی مورد نیاز ۲ مورد از مولدهای برق را تأمین کند.