فونیکولار یا قطار کابلی های دوست داشتنی

«فونیکولار» (Funicular) یا به اصطلاح قطار کابلی، وسیله‌ای است که هم از تکنولوژی یک بالابر و هم از تکنولوژی راه آهن استفاده می‌کند.

فونیکولار در قرن پانزدهم به عنوان راهی برای حمل و نقل مردم در دامنه‌های شیب‌دار طراحی شد. امروزه از قطار کابلی اغلب برای انتقال اسکی‌بازان به بالای کوه استفاده می‌شود. یک قطار معمولی هرگز نمی‌تواند از چنین سراشیبی‌های تندی بالا برود، چرا که چرخ‌های استیل قطار اصطکاک کافی با ریل استیل نخواهد داشت. قطارهایی که به بالای کوه‌ها می‌روند به صورت مارپیچ و از طریق پیچ و خم‌های متعدد کوه را طی می‌کنند. حتماً برایتان این سؤال پیش می‌آید که چرا چرخ‌های قطار از لاستیک تهیه نمی‌شوند؟ شاید بدین ترتیب اصطکاک لازم برای بالا رفتن قطار فراهم شود. علت این که چرخ و ریل از استیل ساخته می‌شوند این است که مقاومت غلتکی حداقل شود. این نیرو حرکت وسایل نقلیه‌ی چرخ‌دار را کند می‌کند و از وزن وسیله که بر چرخ‌ها وارد می‌شود، نشأت می‌گیرد. حتی با وجود چرخ‌های لاستیکی هم ایجاد اصطکاک کافی بر یک مسیر با شیب تند دشوار خواهد بود.

فونیکولار همه‌ی این معضلات را به شیوه‌ای بسیار مناسب و جذاب حل می‌کند. اول اینکه ماشین توسط یک کابل به بالای کوه کشیده می‌شود و مشکل اصطکاک از میان برداشته می‌شود. چرخ‌ها در تأمین نیروی کشش نقشی ندارند و فقط ماشین را به سمت بالای کوه در مسیر درست پیش می‌برند. اما قطار کابلی، هوشمندانه‌تر دو واگن را به طور همزمان به کار می‌برد که هر کدام در یک سمت قرقره‌ی بالابر قرار می‌گیرند. در هر لحظه یک واگن وزن دیگری را متعادل می‌سازند. وزن واگنی که پایین می‌رود کمک می‌کند که واگن دیگر به بالای کوه کشیده شود و قطار بالارونده سرعت قطار پایین رونده را متعادل کرده تا از کنترل خارج نشود. قرقره‌ی بالابرنده در این حالت همچنان با موتور کار می‌کند، اما تنها برای تولید نیروی لازم برای جبران تفاوت وزن دو واگن، به دلیل تفاوت وزن مسافران و غلبه بر اصطکاک کاربرد دارد. بعد از آشنا شدن با این قطارهای کابلی هیجان‌انگیز چند مورد از تماشایی‌ترین فونیکولارهای اروپا را در این مطلب به شما معرفی می‌کنیم.

۱. لیسبون، پرتغال

«فونیکولار بیکا» (Bica Funicular) در شهر لیسبون پرتغال قرار دارد. بیکا در سال ۱۸۹۲ به راه افتاد و از «خیابان سائو پائولو» (Rua S. Paulo) به طول ۲۴۵ متر بالا می‌رود. ایستگاه پایینی در پشت سردری با نوشته‌ی «قطار کابلی بیکا» (Ascensor da Bica) پنهان شده و «رائول مسنیه دو پونسار» (Raul Mesnier de Ponsard) این قطار را ساخته است. قطار کابلی بیکا در سال ۲۰۰۲ به عنوان اثر ملی به ثبت رسیده و از وسایل نقلیه پرطرفدار برای گردشگران است. قطار کابلی دیگر فعال در شهر لیسبون، «فونیکولار گلوریا» (Gloria funicular) است که در سال ۱۸۸۵ آغاز به کار کرد. در ابتدا با نیروی آبی حرکت می‌کرد اما در سال ۱۸۸۶ با سیستمی بر پایه نیروی بخار آب جایگزین شد و در نهایت در سال ۱۹۱۵ الکتریکی شد. قطار کابلی گلوریا هم در سال ۲۰۰۲ به ثبت ملی رسید.

۲. زاگرب، کرواسی

در فهرست جاذبه‌های کرواسی که گردشگران را ذوق‌زده می‌کند، «فونیکولار زاگرب» (Zagreb funicular) قطعاً جایگاه برجسته‌ای دارد. کوتاه‌ترین قطار کابلی دنیا که تنها ۶۶ متر حرکت می‌کند، در قرن گذشته شهروندان زاگرب را بین محله‌های بالا و پایین جا‌به‌جا می‌کرد. این فونیکولار در سال ۱۸۹۰ بازگشایی شد و تا سال ۱۹۳۴ با بخار کار می‌کرد. قطار کابلی زاگرب شکل و ساخت اولیه خود را حفظ کرده است و به همین دلیل به عنوان اثر فرهنگی تحت محافظت قرار دارد. پایین‌ترین ایستگاه در خیابان «تومیچوا» (Tomićeva) بنا شده که به سمت خیابان «ایلیسا» (Ilica)، طولانی‌ترین خیابان زاگرب، می‌رود و ایستگاه بعدی در پای «برج لوترشاک» (Lotršćak) واقع شده است.

۳. پاریس ، فرانسه

کلیسای ساکره کور (Sacré-Cœur Basilica) در بالای تپه‌ی مونمارتر (Montmartre) یکی از جاذبه‌های برجسته و زیبای پاریس محسوب می‌شود. بالا رفتن از پله‌ها برای رسیدن به این بنای ارزشمند سخت نیست؛ اما برای کسانی که بخواهند راحت‌تر باشند، «فونیکولار مونمارتر» (Montmartre funicular) پذیرای آن‌ها خواهد بود و در مدت زمان ۱ دقیقه و ۳۰ ثانیه آن‌ها را به یکی از دیدنی‌های حیرت‌انگیز اروپا می‌برد. «فونیکولار پو» (Pau Funicular) در شهر پو، در جنوب غربی فرانسه از دیگر قطارهای کابلی هیجان‌انگیز است که در ارتفاعی بالاتر از سطح شهر مسافران خود را به تماشای منظره‌ی پو می‌برد.

۴. زوریخ، سوئیس

«فونیکولار پلی‌بان» (Polybahn funicular) در شهر زوریخ سوئیس از زمان آغاز به حرکتش در سال ۱۸۸۹ هنوز فعال است و امروزه هر دو دقیقه پنجاه مسافر را در هر دو جهت جا‌به‌جا می‌کند و مسیرش مشابه همان مسیری است که در ابتدا وجود داشت. این قطار در ابتدا با نیروی آب کار می‌کرد، اما به سرعت با نیروی الکتریسیته جایگزین شد. «فونیکولار دریاچه گلمر» (Gelmer Lake funicular) در شهر «گریمسل‌ولت» (Grimselwelt) قرار دارد و با ماکسیمم گرادیان ۱۰۶ درصد، تندترین شیب حرکت قطار کابلی در اروپا را به نام خود کرده است. کسانی که به دنبال هیجان و شور بیشتر هستند، به سراغ این قطار کابلی بروند. «فونیکولار مونته‌بره» (Monte Brè funicular) در شهر لوگانو از سال ۱۹۱۲ گردشگران را در یک ربع ساعت از «کاسارات» (Cassarate) به مونته‌بره که ۹۳۳ متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد، حمل می‌کند. گردشگران، به خصوص خانواده‌هایی به همراه کودکان می‌توانند در این محیط مجهز تفریح و کوهپیمایی کنند. در آخر هفته‌های ماه‌های تابستانی این قطار کابلی تا ساعت ۱۱ شب برای بازگشت گردشگران باز می‌ماند.

۵. برگن، نروژ

با «فونیکولار فلوبنن» (Fløibanen funicular) به کوه «فلوین» (Fløyen) و در عرض شش دقیقه، کل شهر برگن را تماشا کنید. به بالای کوه که برسید علاوه بر منظره‌ی تحسین برانگیز شهر، مکان خوبی برای بازی بچه‌ها، کوهپیمایی و امکاناتی مانند رستوران، کافه و فروشگاه سوغات وجود دارد. این قطار کابلی یکی از جاذبه‌های مشهور نروژ شناخته می‌شود. سفر با قطار از مرکز شهر، در فاصله ۱۵۰ متر از «بازار ماهی» و «بریگن» (Bryggen) آغاز می‌شود و به بالای کوه که حدود ۳۲۰ متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد، ختم می‌شود. قطار کابلی فلوبنن در طول سال از صبح زود تا ساعت ۱۱ شب حرکت می‌کند و برای معلولان هم مجهز است.