آرامگاه نوودویچی؛ خانه ابدی نخبگان علم، هنر و سیاست روسیه

مجموعه آرامگاهی نوودویچی (ناوادِویچی) با هفت و نیم هکتار مساحت، منزل ابدی مشهورترین شخصیت‌های هنری، سیاسی، ادبی و علمی روسیه محسوب می‌شود که امروزه به صورت یک موزه زیبا درآمده و جزو جاذبه‌های شهر مسکو به شمار می‌رود. 

تجربه جادوی شهر مسکو در تورهای روسیه

آرامگاه نوودویچی (Novodevichy cemetery) را می‌توان مشهور‌ترین و معروفترین آرامگاه موجود روسیه دانست. این آرامگاه دقیقاً در حاشیه ضلع جنوبی صومعه‌ای با همین نام قرار دارد که یکی از زیباترین مناطق مورد توجه گردشگران و از مکان‌های دیدنی مسکو محسوب می‌شود. این صومعه توسط یک از شاهزادگان اهل مسکو یعنی «واسیلی، باسیل سوم» (Vassily, Basil III) پدر ایوان بزرگ در سال 1524 میلادی ساخته شد. بر اساس متون و مستندات تاریخی، دلیل ساخته شدن این مجموعه نیز، آزاد شدن شهر باستانی «اسمولنسک» (Smolensk) که از شهرهای روسیه بوده و تحت تسلط دولت کاتولیک لیتوانی قرار داشت؛ عنوان شده است. در مورد این آرامگاه باید نکته‌ای فرهنگی را مد نظر قرار داد که بر اساس آن از دیرباز و در باور مردم روسیه تلاش شده است تا موقعیت قبرستان‌ها در نزدیکی مناطق مذهبی از قبیل کلیساها و صومعه‌ها باشد و دلیل ساخته شدن آرامگاه نوودویچی در نزدیکی صومعه‌ای با همین نام نیز؛ این باور فرهنگی است. در این آرامگاه عمدتاً افراد خاندان سلطنتی، نجیب‌زادگان و سران مذهبی دفن شده‌اند. البته در این میان شاهد وجود مقابر برخی بازرگانان و دانشمندان و افراد نخبه جامعه نیز در آرامگاه نوودویچی هستیم.

شالوده اصلی این آرامگاه متعلق به قرن نوزدهم میلادی بوده و در آن بیش از 2 هزار مقبره افراد مشهور کشور روسیه از جمله اساتید دانشگاه، اشراف‌زادگان و ... وجود دارد. بخش عمده این قبرستان در فاصله سال‌های پس از 1898 و در ضلع جنوبی صومعه شکل گرفته است؛ البته افتتاح رسمی این مجموعه آرامگاهی در سال 1904 میلادی بوده و پس از تاریخ فوق، با سرعت رشد کرده و به مشهورترین و بهترین محوطه آرامگاهی شهر مسکو تبدیل شد. در بین افراد دفن شده در آرامگاه نوودویچی؛ نام های مشهور و  پرآوازه‌ای نیز دیده می‌شود که از آن میان می توان به داستان نویس و ادیب مشهور روسیه یعنی آنتوان چخوف اشاره کرد. با کمی جستجو در بین  دیگر افراد مشهور در این مجموعه می توان نام‌هایی پرآوازه‌ای مانند «نیکولای گوگول» و «فئودور شالیاپین» را نیز مشاهده کرد.

در سال 1927 مقامات حکومت شوروی سابق تصمیم گرفتند که در این آرامگاه تنها مجوز دفن افراد مشهور صادر شود و امکان تدفین افراد عادی وجود نداشته باشد. به این ترتیب در دهه های 20 و 30 قرن بیستم میلادی شاهد دفن شدن افرادی مانند برادر لنین «دیمیتری اولیانوف»، همسر ژوزف استالین یعنی «آلیلویوا استالین»، پسر ماکسیم گورگی و ... در مجموعه آرامگاهی نوودویچی هستیم. در این زمان و طی حکومت کمونیستی شوروی، کسب اجازه تدفین در مجموعه فوق، یک امتیاز خاص محسوب می‌شد که هر کسی امکان برخورداری از آن را نداشت. از سوی دیگر در این دوران و با تصمیم دولت مبنی بر تخریب برخی از آرامگاه‌های مربوط به قرون وسطی در شهر مسکو از جمله آرامگاه‌های «سیمونوف»، «دانیلوف» و «دونسکوی»، بر اهمیت آرامگاه نوودویچی افزوده شد.

در این روزگار، ژوزف استالین رهبر وقت حکومت شوروی، کمر به تخریب این آثار بسته و تنها آرامگاه دونسکوی توانست از این برنامه گسترده تخریب، جان سالم به در ببرد. به همین دلیل طی روزگار فوق، شاهد انتقال بقایای اجساد برخی از افراد مشهور تاریخ روسیه از آرامگاه‌های تخریب شده به آرامگاه نوودویچی هستیم که از آن میان می توان به انتقال مقبره نیکولای گوگول؛ «سرگئی آکساکوف» و نقاش مشهور یعنی «ایزاک لویتان» (Isaak Levitan) اشاره کرد.

در سال 1949، مجموعه فوق به سمت جنوب گسترش یافته و بخش موسوم به آرامگاه جدید نوودویچی شکل گرفت. در سال‌های بعد، این رشد و توسعه همچنان ادامه یافت و بخش‌هایی جدیدتری به مجموعه افزوده شدند؛ به گونه‌ای که امروزه مساحت کل آرامگاه بالغ بر هفت و نیم هکتار شده و در آن بیش از 26 هزار مقبره وجود دارد. شما با دیدن این مجموعه آرامگاهی، سفری در تاریخ و فرهنگ معاصر روسیه داشته و با مقابر صدها نویسنده، هنرمند، شاعر، دانشمند و افسران عالی‌رتبه حکومت شوروی روبه‌رو می‌شوید. بسیاری از این مقابر در نوع خود آثار هنری ارزشمندی محسوب شده و دارای تزئیناتی بسیار زیبا و دیدنی هستند. اگرچه این مجموعه آرامگاهی در طول دوران حکومت شوروی به عنوان مهم‌ترین و مشهور‌ترین آرامگاه مسکو محسوب می‌شد اما نکته جالب این است‌ که در آن تنها یکی از رهبران این حکومت، یعنی نیکیتا خروشچوف به خاک سپرده شده است.

بیشتر رهبران حکومت کمونیستی شوروی در داخل محوطه کاخ کرملین و میدان سرخ مسکو دفن شده اند. دلیل دفن خروشچوف در محلی غیر از محل دفن سایر رهبران شوروی، این است که وی در اواخر عمر از قدرت برکنار شده و هفت سال بعد از این رویداد درگذشت. وی به خواسته خودش در مجاورت اجداد و نیاکانش در آرامگاه نوودویچی به خاک سپرده شد.

در زمره نویسندگان مشهوری که آرامگاه آن‌ها در این محل قرار دارد، می‌توان به آنتوان چخوف، لئو تولستوی وبولگاکوف اشاره کرد. مشهورترین شاعر این مجموعه نیز مایوکوفسکی به شمار می‌آید. آهنگسازان مشهوری از جمله «پروخوفیو»؛ «شوستاکوویچ»، «اشنیتکه» نیز فهرست طولانی مشاهیر این مجموعه را تکمیل می کنند. از جمله دیگر افراد مشهوری که آرامگاه نوودویچی؛ منزل ابدی آن ها است، می توان به این موارد اشاره کرد:

خوانندگان: «شالیاپین» و «ورتینسکی»

بازیگران و کارگردانان: «استانیسلاوسکی»، «واختانکوف» و «ارمولووا»

نقاشان: «لویتان»، «سروف»

قهرمانان جنگ جهانی دوم و مدافعان شهر در برابر حمله ارتش آلمان نازی در سال 1941: «کوسمودمیانسکایا»، «پانفیلوف»

طراحان هواپیما: «توپولوف» و «ایلیوشین»

پس از فروپاشی حکومت شوروی، این مقبره همچنان اهمیت خود را حفظ کرده و افراد مشهوری همچون همسر گورباچوف در سال 1999 و بوریس یلتسین نخستین رئیس جمهور روسیه  در سال2007  در این محل دفن شدند. یکی از آخرین افراد مشهوری که نام وی به فهرست افراد شناخته شده موجود در این آرامگاه در سال های اخیر اضافه شده است، «مستیسلاو روستروپوویچ» (Mstislav Rostropovich) نوازنده مشهور ویولون و موسیقی‌دان بین‌المللی بود. امروزه این آرامگاه تنها به عنوان یک گورستان عادی شناخته نشده و از آن تحت عنوان موزه مشاهیر و بزرگان روسیه یاد می‌شود که در خود صدها مجسمه و اثر هنری نفیس را جای داده است. در این آرامگاه همچنین برخی از مشهورترین تندیس‌های ساخته شده توسط مجسمه سازان کلاسیک عصر شوروی از جمله «ووچه‌تیچ» (Vuchetich)،«موخینا» (Mukhina)،«شادر» (Shadr)،«کوننکوف» (Konenkov)، «نیزوستنی» (Neizvestny) و «زیگال» (Tsigal) قرار دارد. توصیه می‌کنیم در سفر به مسکو، حتما زمانی را برای بازدید از این مجموعه منحصر به فرد اختصاص داده و ساعاتی را با افراد مشهور و بزرگان معاصر روسیه بگذرانید.