آشنایی با آداب و رسوم و فرهنگ مردم روسیه

فرهنگ مردم روسیه، با وجود تغییرات تاریخی فراوان، همچنان بسیاری از آداب و رسوم باستانی خود را حفظ کرده است.

فرهنگ مردم روسیه، آمیزه‌ای غنی از تاریخ، سنت‌ها و هنرهای متنوع است که ریشه در اعماق تاریخ این کشور پهناور دارد. این فرهنگ تحت تأثیر عواملی چون اقلیم سردسیری، گستردگی جغرافیایی و برخورد تمدن‌های مختلف شکل گرفته است. ادبیات غنی، موسیقی کلاسیک، باله، نقاشی و معماری روسی از جمله مهم‌ترین جلوه‌های فرهنگی این کشور هستند. همچنین، آداب و رسوم سنتی، جشن‌های مذهبی و ملی و غذاهای محلی نیز بخش مهمی از هویت فرهنگی روس‌ها را تشکیل می‌دهند. با وجود تغییرات اجتماعی و سیاسی فراوان در طول تاریخ روسیه، بسیاری از سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی این کشور همچنان زنده و پابرجا مانده‌اند. در ادامه این مقاله ما به مرور آداب و رسوم و سنت‌های روسی می‌پردازیم. اگر شما نیز مسافر تور روسیه هستید و قصد آشنایی بیشتر با فرهنگ مردم روسیه را دارید تا انتهای این مطلب ما را همراهی کنید.

فهرست مطالب

• درباره فرهنگ روسیه
• تاریخچه فرهنگ روسیه
• هویت های قومی و وحدت ملی در روسیه
• قوانین در فرهنگ روسیه
• اهمیت دوست در فرهنگ روسی
• آداب و رسوم تجارت و پروتکل‌ های کاری در روسیه
• نقش خانواده در فرهنگ روسیه
• جوانان و نوجوانان در فرهنگ روسی
• تعطیلات و مناسبت های ویژه روسیه
• زبان رسمی روسیه
• ارتباط در فرهنگ روسی
• فرهنگ غذایی روسیه

درباره فرهنگ روسیه

روسیه، که دو برابر ایالات متحده است، شامل مناطق و اکوسیستم‌های متنوعی می‌شود. این کشور دارای رودخانه‌های بزرگ، دریاچه‌های عمیق، دشت‌های وسیع و جنگل‌های انبوه است و آب‌وهوای آن از گرمسیری تا قطبی متفاوت است. فرهنگ روسیه نیز غنی از تاریخ و سنت‌هاست و میراث فرهنگی آن در هنر و موسیقی نمایان است. با وجود پایان یافتن دوران اتحاد جماهیر شوروی، آثار این دوره هنوز در رفتار و تفکر مردم، به‌ویژه نسل‌های قدیمی‌تر، دیده می‌شود و نیاز به درک و احترام دارد. شما می‌توانید مردم را در حال کار در باغ‌های خود ببینید یا پیرمردانی را در پارک‌ها مشاهده کنید که در حال بازی شطرنج هستند. روسیه بزرگ‌ترین کشور جهان است که وسعت آن شامل ۱۱ منطقه زمانی و محیط‌های جغرافیایی گوناگون می‌شود. این کشور به دلیل اندازه‌اش، تنوع زیادی از مردم، باورها، ارزش‌ها و سبک‌های زندگی را در خود جای داده است.

این تفاوت‌ها به‌ویژه در بین مناطق و قومیت‌های مختلف قابل مشاهده است. بیشتر مردم روسیه در شهرها و مناطق صنعتی زندگی می‌کنند و تخمین زده می‌شود که ۷۴ درصد از جمعیت در مناطق شهری سکونت دارند. با این حال، جمعیت زیادی نیز در روستاها و شهرک‌های کوچکتر وجود دارد.

تاریخچه فرهنگ روسیه

تاریخ فرهنگ روسیه به پنج مرحله تقسیم می‌شود:

 فرهنگ روسیه باستان

در مرحله اول، فرهنگ روسیه باستان به قرن دهم بازمی‌گردد، زمانی که کیوان روس (Kievan Rus) تحت تأثیر امپراتوری بیزانس قرار گرفت. با ورود مسیحیت، تحولات گسترده‌ای در سبک زندگی مردم محلی رخ داد که در معماری، سنت‌ها و ادبیات آن دوره نمایان بود. با این حال، حمله مغول باعث تضعیف فرهنگ بیزانسی شد و بخشی از میراث فرهنگی این دوران برای همیشه از میان رفت. در همین زمان، سیستم اداری جدیدی شکل گرفت که با اصول اداری غرب اروپا تفاوت‌های آشکاری داشت.

فرهنگ روسیه در قرن ۱۳ تا ۱۷

در این دوره که به روسیه مسکوی معروف است، سرزمین‌های پراکنده تحت یک حکومت واحد با مرکزیت مسکو درآمدند. در همین زمان، کرملین مسکو ساخته شد و هنر نقاشی کلیساها با احیای نقاشی‌های دیواری رونق گرفت. نقاشان با الهام از فرهنگ بیزانسی، مکتب جدیدی از نقاشی روسی ایجاد کردند. آندری روبلف (Andrei Rublev)، یکی از برجسته‌ترین هنرمندان این دوره، در هنر نقاشی دیواری به شهرت فراوانی دست یافت.

فرهنگ امپراتوری روسیه

در دوران امپراتوری روسیه، اصلاحات پتر بزرگ (Peter the Great) مسیر فرهنگ را به سوی تأثیرات غربی اروپا باز کرد. عصر روشنگری (Age of Enlightenment) با تأکید بر جایگاه انسان و اهمیت آموزش همراه بود و مناظراتی جذاب میان حامیان فرهنگ غربی و طرفداران ارزش‌های سنتی به‌وجود آمد. این افراد تلاش می‌کردند تا بین پیشرفت مدرن و حفظ هویت ملی تعادلی برقرار کنند. در همین دوره، زبان ادبی روسی شکل گرفت و شاهکارهای ادبی بزرگی خلق شدند. همچنین، توجه به تاریخ و آموزش عمومی منجر به توسعه موزه‌ها شد.

فرهنگ روسیه به عنوان بخشی از اتحاد جماهیر شوروی

در دوران اتحاد جماهیر شوروی، فرهنگ روسی دستخوش تحولات عمیقی شد. با به قدرت رسیدن بلشویک‌ها (Bolsheviks)، موج مهاجرت هنرمندان و دانشمندان برجسته به اروپا آغاز شد و سرکوب‌های گسترده جان بسیاری از نخبگان را گرفت. شوروی در تلاش برای حذف آثار گذشته، بخش بزرگی از میراث مذهبی را نابود کرد. با این حال، مبارزه با بی‌سوادی و اجباری و رایگان شدن آموزش، زمینه را برای ظهور نخبگان فکری جدید فراهم کرد. در این دوره، آثار ادبی برجسته‌ای خلق شدند و هنرهایی مانند تئاتر و سینما رشد قابل توجهی داشتند.

فرهنگ روسیه در دوران مدرن

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، کاهش بودجه‌های فرهنگی و تحقیقاتی، بسیاری از مؤسسات را با چالش‌های جدی مواجه کرد و نابرابری‌های اجتماعی افزایش یافت. در این دوره، ارزش‌های غربی، به‌ویژه فردگرایی، به‌مرور در جامعه گسترش یافت و بسیاری از مردم به فعالیت‌های تجاری روی آوردند. در مقابل، بازگشت به مذهب نیز رونق گرفت و کلیسای ارتدوکس روسی نقش پررنگ‌تری در زندگی عمومی پیدا کرد، به‌طوری که ساخت کلیساهای جدید شتاب گرفت. در همین زمان، تلویزیون و سینما تأثیر زیادی بر شکل‌دهی افکار عمومی داشتند و با ظهور رسانه‌های الکترونیکی، جایگاه رسانه‌های چاپی به تدریج کمرنگ شد.

هویت های قومی و وحدت ملی در روسیه

هویت‌های قومی و وحدت ملی در روسیه بر پایه تاریخ غنی و متنوع این کشور شکل گرفته‌اند. روسیه با گستردگی جغرافیایی و جمعیتی خود، با چالش‌های فراوانی در ایجاد یکپارچگی و پاسخ‌گویی به نیازهای مردم با پیشینه‌های گوناگون روبه‌رو بوده است. بر اساس سرشماری سال ۲۰۱۰، حدود ۲۰۰ گروه قومی مختلف در این کشور زندگی می‌کنند. بسیاری از این اقلیت‌ها هویت قومی، زبان و باورهای دینی خود را حفظ کرده‌اند و به سنت‌های فرهنگی‌شان پایبند هستند. این گروه‌ها معمولاً احساس وفاداری و تعلق شدیدی به اجتماع و فرهنگ خود دارند.

در مقابل، روس‌های قومی که اکثریت جمعیت را تشکیل می‌دهند، هویت‌شان را به‌طور عمیقی با روسیه و منطقه زادگاه‌شان گره زده‌اند. ملی‌گرایی و هویت فرهنگی در میان روس‌ها تنوع و پیچیدگی‌های بسیاری دارد و بیشتر از طریق استعاره‌ها بیان می‌شود. برخی از این استعاره‌ها به مفهوم انتزاعی «روح روسی» اشاره دارند، که ترکیبی از ویژگی‌های دلسوزی، سخاوت و عمق فرهنگی است. این روح مشترک در ادبیات، موسیقی، فلسفه و دیگر عناصر فرهنگی کشور نمود پیدا می‌کند و به باور بسیاری، عامل پیوند میان مردم است.

روسیه با تاریخ پرفرازونشیب خود، از پیروزی‌ها و شکست‌ها گرفته تا لحظات شادی و رنج مشترک، احساس همبستگی ملی را تقویت کرده است. این باور که رنج، زمانی قابل‌تحمل می‌شود که به‌طور جمعی تجربه شود، یکی از عناصر کلیدی در شکل‌گیری روحیه ملی روس‌ها به شمار می‌رود. به همین دلیل، این مردم درک هویت ملی خود را با ایمان و نه صرفاً با عقل توضیح می‌دهند، همان‌گونه که شعری معروف بیان می‌کند: «نمی‌توانی روسیه را با عقل درک کنی... تنها می‌توانی به آن ایمان داشته باشی.»

قوانین در فرهنگ روسیه

روسیه جامعه‌ای خاص‌گرا به شمار می‌رود، جایی که روابط شخصی بر قوانین اولویت دارند و افراد بر اساس ویژگی‌های فردی‌شان ارزیابی می‌شوند. در چنین فرهنگی، اعتماد بیشتر به کسانی است که رابطه‌ای شخصی با آن‌ها وجود دارد، در حالی که بیگانگان تا زمان برقراری این روابط، کمتر مورد اعتماد قرار می‌گیرند. ازاین‌رو، روس‌ها معمولاً تلاش می‌کنند تا با غریبه‌ها ارتباط برقرار کرده و آشنایی و اعتماد ایجاد کنند.

در این زمینه، رفتار بیش‌ازحد سرد و پایبندی صرف به قانون ممکن است به‌عنوان «خشک‌بودن» تلقی شود، نشانه‌ای از کمبود جنبه‌های انسانی و تعامل گرم. برای روس‌ها، روابط شخصی نقش کلیدی در اولویت‌ها ایفا می‌کنند و قوانین بیشتر به‌عنوان راهنما دیده می‌شوند تا اصولی غیرقابل‌انعطاف. این نگرش گاهی به بی‌توجهی به قوانین یا تفسیری منعطف از آن‌ها در موقعیت‌های خاص منجر می‌شود.

یکی از گفته‌های رایج درباره چراغ‌های راهنمایی در این فرهنگ به‌خوبی این دیدگاه را بازتاب می‌دهد: «سبز برای همه است و قرمز برای من.» این جمله به نوعی نگرش خاص‌گرایانه اشاره دارد، جایی که نظم و قانون ممکن است تحت تأثیر موقعیت‌های شخصی و روابط قرار بگیرند.

اهمیت دوست در فرهنگ روسی

دوستان نزدیک در زندگی روس‌ها جایگاه ویژه‌ای دارند و فرهنگ جمع‌گرایانه آن‌ها را به‌خوبی بازتاب می‌دهند. شبکه‌های اجتماعی گسترده برای انجام بسیاری از امور ضروری‌اند و روابط بلندمدت شخصی در تأمین منافع گروهی و فردی نقشی کلیدی دارند. این پیوندها فرصت‌ها و امنیت بیشتری را فراهم می‌کنند و بیشتر وقت‌ها فراتر از روابط کاری یا سودجویی صرف هستند، چرا که عمیقاً بر اعتماد استوارند.

دوستی‌ها در روسیه بیشتر به‌عنوان روابطی متکی بر همدلی و حمایت متقابل شناخته می‌شوند. افراد کمک‌های خود را بدون انتظار بازگشت فوری ارائه می‌کنند و معمولاً در مواقع ضرورت به یاری یکدیگر می‌شتابند. این وابستگی تا حد زیادی ناشی از کمبود حمایت دولتی است و با روحیه بقا که در فرهنگ روسی ریشه داشته، همخوانی دارد.

میزان این وابستگی در میان گروه‌های مختلف و مناطق گوناگون متفاوت است. در مناطق دورافتاده، جمع‌گرایی بیشتری مشاهده می‌شود، در حالی که افراد جوان‌تر و ثروتمندتر معمولاً به آن وابستگی کمتری دارند. بااین‌حال، سخاوت و همدلی همچنان ویژگی‌های برجسته شخصیت روسی به شمار می‌روند و حتی در شرایط سخت مالی، مردم برای کمک به اطرافیان خود تلاش می‌کنند.

آداب و رسوم تجارت و پروتکل‌ های کاری در روسیه

برقراری روابط تجاری با روس‌ها اگرچه نیازی به روابط شخصی طولانی‌مدت ندارد، اما ایجاد شبکه‌ای از افراد قابل اعتماد بسیار توصیه می‌شود. موفقیت در این حوزه به صبر و حوصله وابسته است. برخوردهای اولیه باید رسمی باشد، چرا که روس‌ها نسبت به شرکت‌هایی که در حوزه‌های متعدد فعالیت می‌کنند، دیدگاه محتاطانه‌ای دارند.

برنامه‌ریزی دقیق برای جلسات ضروری است، به‌ویژه هنگام هماهنگی با مقامات دولتی که باید حداقل شش هفته قبل از موعد انجام شود. هفته اول ماه می، به‌خاطر تعطیلات رسمی، زمان مناسبی برای جلسات کاری نیست. وقت‌شناسی و حضور به‌موقع در جلسات اهمیت بالایی دارد، چرا که اولین ملاقات بیشتر به سنجش اعتبار طرف مقابل و ایجاد زمینه برای همکاری‌های آینده اختصاص می‌یابد.

در آغاز این جلسات، معمولاً زمانی برای معاشرت و گفت‌وگوی غیررسمی در نظر گرفته می‌شود، پیش از آن که وارد بحث‌های اصلی شوند. در پایان هر جلسه نیز قراردادی به امضا می‌رسد که خلاصه توافقات انجام‌شده را ثبت می‌کند.

نقش خانواده در فرهنگ روسیه

خانواده‌های روسی به مهمان‌نوازی شهرت دارند و معمولاً وقت زیادی را در کنار هم می‌گذرانند، به‌طوری‌که شب‌ها به‌ندرت در اتاق‌های جداگانه سپری می‌شود. در مناطق شهری، زندگی بیشتر در آپارتمان‌ها جریان دارد، در حالی که خانه‌های مستقل بیشتر در روستاها دیده می‌شود. نقش مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها در خانواده بسیار برجسته است و تعطیلات یا آخر هفته‌ها را معمولاً در کلبه‌های تابستانی خود می‌گذرانند.

فرهنگ روسی که تحت تأثیر تفکر خودکامه قرار دارد، روابط میان نسل‌ها را بر اساس احترام و قدردانی شکل داده است. والدین روسی معمولاً محافظه‌کارند و تمایل دارند بدون مشورت درباره زندگی فرزندان‌شان تصمیم‌گیری کنند. آن‌ها به جزئیات زندگی فرزندان‌شان علاقه‌مندند؛ از نحوه پوشش و غذاخوردن گرفته تا دوستان و زمان بازگشت به خانه.

یکی از ویژگی‌های برجسته در فرهنگ خانوادگی روس‌ها، ممنوعیت ورود به خانه با کفش است. افراد پس از ورود، کفش‌های خود را درمی‌آورند و دمپایی می‌پوشند یا با پای برهنه راه می‌روند. پوشیدن لباس راحتی در خانه نیز بسیار رایج است، چرا که علاوه بر ایجاد آسایش، از ورود آلودگی خیابان به خانه جلوگیری می‌کند.

جوانان و نوجوانان در فرهنگ روسی

نوجوانان در روسیه به فعالیت‌های متنوعی پرداخته و از وقت خود به‌خوبی استفاده می‌کنند. آن‌ها به سینما می‌روند، تلویزیون تماشا کرده، از تئاترها و موزه‌ها دیدن می‌کنند و در کافه‌ها وقت می‌گذرانند. ورزش‌هایی مانند فوتبال، هاکی و دو و میدانی محبوبیت زیادی داشته و والیبال، اسکی و اسکیت نیز طرفداران خاص خود را دارند. شطرنج در میان جوانان هم به‌صورت رقابتی و هم برای سرگرمی رواج دارد.

در فرهنگ روسیه، خانواده نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند و برخلاف کشورهای غربی که نوجوانان تمایل دارند بیشتر وقت خود را با دوستان سپری کنند، در روسیه نشست‌های خانوادگی و گفتگوهای روزمره هنوز جایگاه ویژه‌ای دارند و نوجوانان معمولا وقت زیادی را در کنار خانواده می‌گذرانند.

تعطیلات و مناسبت های ویژه روسیه

در روسیه، بسیاری از مردم تعطیلات مذهبی مهم مانند کریسمس و عید پاک را جشن می‌گیرند، اما بسیاری از آن‌ها به‌طور دقیق تمام قوانین کلیسا را رعایت نمی‌کنند یا در دوران روزه‌داری روزه نمی‌گیرند. خانواده‌ها در مناسبت‌های ملی و تولد اعضای خانواده دور هم جمع می‌شوند، شام می‌خورند و برای جشن‌ها لباس‌های شیک می‌پوشند. همچنین، در تعطیلات و مناسبت‌های خاص مانند تولدها، تبادل هدیه‌ نیز رایج است.

یکی از تعطیلاتی که همه مردم روسیه آن را جشن می‌گیرند، روز معلم است که در اولین یکشنبه ماه اکتبر برگزار می‌شود. در این روز، بچه‌ها و والدینشان معلم‌ها را با گل‌ها و هدیه‌های کوچک خوش‌آمد می‌گویند و مدارس برنامه‌های ویژه‌ای مانند کنسرت‌ و نمایش‌های استعدادیابی برگزار می‌کنند.

زبان رسمی روسیه

زبان رسمی روسیه، روسی است و این کشور همچنین ۲۷ زبان رسمی منطقه‌ای و بیش از ۱۰۰ زبان اقلیت دارد. نزدیک‌ترین زبان‌ها به روسی، اوکراینی و بلاروسی هستند. همچنین، در طول تاریخ، واژگان و سبک زبان روسی تحت تأثیر زبان‌های آلمانی، فرانسوی و انگلیسی قرار داشته‌اند.

ارتباط در فرهنگ روسی

رویکرد ارتباطی در روسیه به گونه‌ای است که بیشتر مسائل به‌طور مستقیم بیان نمی‌شوند و باید به‌طور غیرکلامی درک شوند. روس‌ها انتظار دارند که اعضای خانواده احساس کنند که چه کاری باید انجام شود و صحبت کردن درباره مسائل منفی به‌عنوان بی‌ادبی تلقی می‌شود. به همین خاطر، جواب‌های نه و بله ممکن است به معنای معکوس خود باشند. همچنین، ابراز احساسات از طریق چهره‌ها و صدای بلند به‌راحتی قابل برداشت نیست. فرهنگ روسی بر اشتراک‌گذاری تأکید دارد، به‌طوری‌که حتی در شرایط دشوار نیز روس‌ها آخرین تکه نان خود را با دیگران تقسیم می‌کنند.

فرهنگ غذایی روسیه

در فرهنگ روسی، زمان خاصی برای وعده‌های غذایی تعیین نشده و افراد معمولاً هر زمان که احساس گرسنگی کنند، تنقلات یا نوشیدنی‌هایی مانند چای و قهوه صرف می‌کنند. غذاهای روسی معمولاً سنگین و مغذی هستند و بیشتر شامل گوشت خوک، ماکارونی، مرغ، دلمه، سیب‌زمینی، کلم، سوپ چغندر و سوپ کلم می‌شوند. برای دسر، شیرینی‌ها و خوراکی‌های شیرین معمول است. صبحانه عموماً شامل تخم‌مرغ، سوسیس، پنیر، نان و غلات گرم می‌شود. چای و قهوه هر دو محبوب هستند، اما چای در فرهنگ روسی جایگاه ویژه‌ای دارد. دعوت به «چای خوردن» نه‌تنها به معنای نوشیدن چای می‌باشد، بلکه فرصتی برای نشستن و گفتگوهای عمیق و صمیمی بوده و راهی برای بحث در مورد مسائل جدی و ابراز احساسات است. روس‌ها معمولاً چندین بار در روز چای می‌نوشند.