شهر‌های برتر اروپا در طراحی هنر تزئینی (آرت دکو)

هنر تزئینی آرت دکو (art deco) در طول جنگ جهانی اول در فرانسه آغاز و با نسل جاز، جوزفین بیکر، خودروهای بدون سقف و تصاویر سخنگو همراه شد.

هنر نو (art nouveau) با خطوط منحنی و برگرفته از طبیعت بود در حالی که هنر تزئینی متقارن و لایه لایه است که در بخش بالایی همراه با هرم، اشکال پله ای و خطوط زیگزاگ می شود. از این هنر در نمایشگاه بین المللی هنرهای تزیینی و صنعتی مدرن پاریس در سال ۱۹۲۵ رونمایی شد.

شهرهای اروپایی به دلیل عدم توانایی در رقابت با آسمان‌خراش‌های عظیم فولادی آمریکایی، سبک خاص خود را در ساختمان‌هایی با خطوط موازی و وجوه غیرمعمول توسعه دادند که در آن هندسه هنرهای تزئینی را با الگوهای ملی خود ترکیب کردند. هنر تزئینی جذاب، پیچیده، فنی و مدرن بود. این هنر که از کوبیسم، آینده‌گرایی و اشتیاق به تمام اشیای مصر باستان که در کاوش معبد «توت‌آنخ‌آمون» در سال ۱۹۲۲ کشف شد الهام گرفته بود، چهره‌ای رنگارنگ و پویا به معماری شهری داد.

۱. پاریس، فرانسه 

کشور فرانسه علاقه‌مند بود که در نمایشگاه سال ۱۹۲۵ نشان دهد که عظمت و کلاس هنری خود را بعد از جنگ بازیافته است. دو سوم از آثار فرانسوی بودند و شامل بسیاری از فروشگاه‌های زنجیره‌ای لوکس می‌شدند. امروزه اکثر فروشگاه‌ها نمای «هنر تزئینی» خود را از دست داده‌اند اما هنوز نمونه‌هایی از این سبک در پایتخت وجود دارد: بنای محوری و اصلی در باغ‌های تروکادرو (Jardins du Trocadéro) کاخ شایو (Palais de Chaillot) است که در سال ۱۹۳۷ به مناسبت نمایشگاه جهانی ساخته‌شده است و همچنین کاخ توکیو (Palais de Tokyo) که در همان سال افتتاح شد. از بناهای دیگری که ارزش دیدن دارند می‌توان به سینماهای گراند رکس (Grand Rex) و لوکسور (Louxor) به همراه استخر «پونتواز» (Piscine Pontoise) اشاره کرد که در آن، دو ردیف رختکن‌ با درب‌های آبی‌رنگ در زیر یک سقف شیشه‌ای حول استخر را فراگرفته‌اند. موزه‌ی دهه ۳۰ که در گوشه غربی پاریس در بولونی بیانکور (Boulogne-Billancourt) واقع‌شده است، مجموعه‌ی فوق‌العاده‌ای از هنر و طراحی مربوط به آن دوره زمانی را در خود دارد.

۲. کاوناس، لیتوانی

دومین شهر بزرگ لیتوانی به طرز تعجب‌آوری یک کانون «هنرهای تزئینی» است. این شهر در طول دهه ۲۰ و ۳۰ به عنوان پایتخت کشور شناخته می‌شد و توسعه شهری سریع شاهد ترکیب هنرهای تزئینی با عناصر سنتی حوزه بالتیک بود که حاصل آن یک نسخه ساده‌شده و در عین حال شاخص از این سبک شد. کلیسای رستاخیز مسیح (Christ’s Resurrection Basilica) (سال ۱۹۳۲ تا ۱۹۴۰) توسط نازی‌ها به عنوان انبار و توسط استالین به شکل یک کارخانه مورد استفاده قرار می‌گرفت تا اینکه نهایتاً در سال ۲۰۰۴ وقف گردید. این بنا بیشترین شباهتی را که یک کلیسا می‌تواند به یک آسمان‌خراش داشته باشد دارد. اداره پست مرکزی کاوناس، شعبه مرکزی شرکت لبنیات پینوسنتراس (Pienocentras) و موزه جنگ شهر همگی نمونه‌هایی از «هنرهای تزئینی» هستند. کاوناس اولین شهر در اروپای مرکزی و شرقی است که به خاطر معماری خود در دوره بین دو جنگ جهانی، به عنوان یک شهر طراحی یونسکو نام‌گذاری ‌شده است.

۳. والنسیا، اسپانیا

اسپانیا درگیری مستقیمی در جنگ جهانی اول نداشته است و به نوعی دیگر نسبت به بقیه اروپا به تأثیرات جهانی معماری واکنش نشان داد. طراحی‌های مدرن در بارسلونا غالب شد ولی ساختمان‌های الهام گرفته از سبک هنرهای تزئینی به شکل عجیبی در والنسیا به صورت سنتی فردی درآمدند. بنای خانه یهودی‌ها (Casa Judía) در خیابان کاستیون (Calle Castellón) که توسط معمار والنسیایی «خوان گواردیولا» در ۱۹۳۰ ساخته‌شده است ترکیبی مسحورکننده از فیلم «کلئوپاترا» و بخش مرکزی شهر آزتک است. والنسیا در دهه بیست و سی دستخوش یک رشد اقتصادی بود و تأثیرات هنر تزئینی را می‌توان در طول خیابان‌های ماریا کریستینا (Calles María Cristina) در میدان تالار شهر و همچنین در دو سینمای دهه ۳۰ شهر (کاپیتول و ریالتو) مشاهده کرد. کارخانه پمپ جنز که نمونه‌ای مهم از هنر تزئینی صنعتی است در سال ۲۰۱۴ طعمه حریق شد ولی قرار است که در سال ۲۰۱۷ به عنوان یک مرکز هنری بازگشایی شود.

۴. لیسبون، پرتغال

لیسبون برخی از حیرت‌ انگیزترین نمونه‌های معماری هنرهای تزئینی در اروپا و همچنین برخی از فراموش‌شده‌ترین آن‌ها را در خود جای داده است. بهترین نمونه «تئاتر ادن» (Teatro Eden) در میدان رستارادورس توسط کارلوس فلورنسیو دیاس و کاسیانو برانکو است که اکنون تبدیل به هتل اوریون ادن شده است. ایستگاه کیس‌دوسادره (Cais do Sodré station) با لایه‌های هندسی، شیشه‌های شطرنجی و کف سنگ مرمر با طرح دکمه‌های پیانو نمونه دیگری از هنر تزئینی است. پارک میر (Parque Mayer) نیز که در انتظار بازسازی است در سال ۱۹۲۲ با بخش‌های زمین بازی، محل اجرای سیرک، رینگ بوکس و سینماهای واریداد و کاپیتالیو افتتاح شد. ساختمان‌های شاخص دیگر در زمینه هنر تزئینی شامل موسسه ملی آمار و کلیسای بانوی ما فاتیما (Nossa Senhora do Rosário de Fátima.) می‌شوند.

۵. لندن، انگلستان

هنر تزئینی با تنوع بالایی در سبک‌ها شناخته می‌شود؛ از زیگزاگ‌ها، خورشیدواره‌ها و اشکال هندسی در دهه ۲۰ تا خطوط موازی کرومی، نئون و بتون در دهه ۳۰ جزو آن هستند که لندن تمامی آن‌ها را دارد. ساختمان هوور (Hoover building) در غرب لندن شاید شناخته‌شده‌ترین ساختمان هنر تزئینی خارج از نیویورک باشد. «خانه رسانه» در پورتلند، خانه پالادیوم در خیابان مارلبوروی بزرگ، «خانه مجلس سنا» در بلومزبری، کارخانه سیگار کاررا در کمدن، ساختمان‌های دیلی‌تلگراف و دیلی اکسپرس در خیابان فلیت، نیروگاه باترسی، مجموعه آبی توتینگ بک، برج اوکسو و اسکله هی انواع مختلفی از هنرهای تزئینی هستند. افزایش حومه‌نشینی در دوره بین دو جنگ جهانی با گسترش مجموعه سینماهای اودئون با سرسراهای هنر تزئینی‌شان همراه شد.

۶. مسکو، روسیه

بهترین نمونه‌های هنرهای تزئینی مسکو را می‌توان در زیر زمین یافت. ایستگاه‌های متروی سوکولنیکی، مایاکوفسکایا و فرودگاه در دهه ۳۰ به عنوان بخشی از برنامه پویای شوروی جهت ساخت حیرت‌انگیزترین و سریع‌ترین سیستم متروی جهان بازگشایی شدند. این بناها با ستون‌های عظیم، کتیبه‌ها، موزائیک‌ها، نقوش برجسته، چلچراغ‌ها، مجسمه‌های برنزی و زمین‌های مرمری براق از هنرهای تزئینی الهام گرفته‌اند. مسکو بر روی زمین و با هدف ساخت نسخه داخلی ساختمان «امپایر استیت» در سال ۱۹۳۷ شروع به ساخت کاخ شوراها (Dvorets Sovetov) کرد. ساخت این بنا با هجوم آلمان‌ها در ۱۹۴۱ متوقف و چارچوب آن از هم جدا شد ولی یک دهه بعد تلاش‌ها برای ساخت مجموعه آسمان‌خراش‌های هفت خواهران مسکو (Vysotki) آغاز شد. موزه هنرهای تزئینی شهر نیز در سال ۲۰۱۴ در بندرگاه «لوژنتسکایا» با بیش از ۱۰۰۰ مجسمه، صنایع دستی کشتی‌های اقیانوس‌پیما و مبلمان گشایش یافت.

۷. آمستردام، هلند

هنر تزئینی اروپایی هیچ‌گاه با زرق و برق نسخه‌های آمریکایی همخوانی نداشت ولی سینمای توشینسکی (Tuschinski Cinema) آمستردام بیشترین شباهت را به آن پیدا کرد. این سینما سرسرای بسیار لوکسی با سایه‌روشن‌ و رنگ‌بندی پاییزی دارد که با فرش‌ها و جلوه‌های ویژه نوری آن همخوانی پیدا می‌کند. از دیگر سینماهای آمستردام می‌توان به ریالتو (Rialto)، مویز (Movies) و سینتور سابق اشاره کرد که در حال حاضر میزبان کافه «CT» است. منطقه دپایپ (De Pijp) جنوبی نمونه‌هایی از ساختمان‌های آجری الهام گرفته از هنر تزئینی و اکسپرسیونیسم از مدرسه آمستردام را در خود جای داده که یکی از رادیکال‌ترین مراکز طراحی در اروپای دهه ۲۰ بوده است. دیگر ساختمان‌های الهام گرفته از هنرهای تزئینی در اینجا شامل «دبازل» ساخته‌شده در ۱۹۲۶ برای شرکت بازرگانی هلند و استادیومی که برای المپیک تابستانی ۱۹۲۸ ساخته‌شده می‌شود.

۸. بخارست، رومانی

ساختمان سفیدرنگ مرکز هنرهای برتر یعنی آرکاب (ArCub) که یکی از جاذبه‌های بخارست هم به شمار می‌رود، با ترکیبی از پنجره‌های کشیده و پنجره‌های مشابه با کشتی‌ها، یکی از بهترین نمونه‌های هنر تزئینی در کشور است. بخارست به خاطر شهرت فرهنگی خود و همچنین وجود طاق نصرت به عنوان پاریس کوچک شناخته می‌شد. صادرات نفت و غذا در زمان بین دو جنگ جهانی ثروت عظیمی را به این شهر سرازیر کرد و این دوره با ساخت بسیاری از ساختمان‌های هنر تزئینی که سمبل این موفقیت سرمایه‌داری بودند شناخته می‌شود. کاخ تلفن (Telephone Palace) در بلوار پیروزی اولین ساختمان با سازه فولادی در کشور رومانی بود. نمونه‌های مختلفی از هنر تزئینی در ساختمان‌ها، درها، ورودی‌ها، سایه‌بان‌های پنجره‌ها، آب‌نماها و ساعت‌هایی را می‌توان در سراسر شهر مشاهده کرد. مغازه‌های میدان آمزی (Amzei Square) و ساختمان دادگستری در استیربی‌ودا (Stirbei Voda) نیز از این سبک هستند.

۹. برلین، آلمان

کشور آلمان برای شرکت در نمایشگاه بین‌المللی ۱۹۲۵ بسیار دیر دعوت شد ولی در نمایشگاه ۱۹۳۷ مدخل ورودی آن یک بنای پیروزمندانه نئوکلاسیک به صورت سه ستون موج‌دار بود که در بالای آن یک عقاب بر روی صلیب شکسته نشسته است. این دوره همزمان با اتوبان‌ها و تولید انبوه فولکس واگن در آلمان بود و تصویر تجدد به خوبی با نماها و اشکال هنر تزئینی همخوانی داشت. موزه بروهان (Bröhan museum) در برلین به هنر نو و هنر تزئینی اختصاص یافته است. به جز آن در خود شهر، ساختمان ماسهاوس (Mossehaus) توسط اریک مندلسون نمونه‌ای از سبک استریم‌لاین مدرن است که گونه‌ای از هنرهای تزئینی با تأکید بر اشکال منحنی از فولاد و روکش بتون شمرده می‌شود. ساختمان‌های دیگری که می‌توان در برلین مشاهده کرد مجموعه سینمایی دلفی (Delphi Filmpalast) و تئاتر رنسانس است که در سال ۱۹۲۲ افتتاح شده و به عنوان تنها تئاتر هنرهای تزئینی در اروپا به شمار می‌رود.

۱۰. نیس، فرانسه

شهر ساحلی نیس تا قبل از تصمیم ملکه ویکتوریا بر گذراندن زمستان‌ها در آن (به همراه صد نفر خدمه)، به عنوان یک مقصد گردشگری شناخته‌ شده نبود. این شهر در اوایل دهه ۲۰ به عنوان مسحور کننده‌ترین مکان در اروپا به شمار می‌رفت و شرکت فیلم‌سازی ویکتورین (La Victorine) اطمینان حاصل کرده بود که گردشگاه دز آنگله (Promenade des Anglais) همیشه مملو از افراد معروف با کت‌های خز و ماشین‌های بدون سقف باشد. در سال ۱۹۲۸ در بخش انتهای غربی گردشگاه یک نماد عظیم یادبود جنگ بر روی سطح سنگ ساخته شد. خیابان‌های درولده، روسینی، بریلوز و گامبتا همگی ساختمان‌های هنرهای تزئینی جالب‌توجهی دارند و مجتمع گلوریا در خیابان فرانسه یک اقامتگاه شش طبقه با سنگ‌های مرمر سبز در بخش مرکزی و ردیف‌هایی از صندوق پست‌های برنزی نسخه اصلی است.