حقایقی درباره تابلوی شام آخر داوینچی که شاید ندانید!

تابلوی شام آخر اثری است که در آن رویدادهای بصری هر چهار انجیل، یعنی کتاب های عهد جدید عیسی مسیح، به طور کامل شرح داده شده اند.

تابلوی شام آخر یکی از مهم‌ترین آثار هنری قرن ۱۴ و ۱۵ شناخته می‌شود که لئوناردو داوینچی هنرمند بسیار مشهور ایتالیایی آن را به تصویر درآورده است. در سال ۱۴۹۵، لئوناردو داوینچی طراحی اثری را آغاز کرد که به یکی از تاثیرگذارترین و مهم‌ترین آثار هنری کل تاریخ تبدیل شد. یکی از مهم‌ترین نکات جالب‌توجه درباره این تابلو، این است که در آن رویدادهای بصری هر چهار انجیل، یعنی کتاب‌های عهد جدید عیسی مسیح به طور کامل شرح داده شده‌اند که دیدن آن خالی از لطف نیست، پس اگر قصد سفر با تور ایتالیا را دارید، پیشنهاد می‌کنیم که به هیچ عنوان رفتن به کلیسای سانتا ماریا و بازدید از تابلوی فوق‌العاده شام آخر را از دست ندهید.

فهرست مطالب

• تابلوی شام آخر کجاست؟
• داستان تابلوی شام آخر
• تابلو شام آخر نماد چیست؟
• طرح پس زمینه نقاشی شام آخر
• چه کسانی در تابلوی شام آخر حضور دارند؟
• حقایقی که شاید درباره تابلوی شام آخر نمی دانید

تابلوی شام آخر کجاست؟

تابلوی شام اصلی آخر از آثار لئوناردو داوینچی که شخصاً آن را طراحی کرده و کار آن در سال ۱۴۹۸ به پایان رسیده، روی دیوار کلیسای سانتا ماریا در شهر میلان ایتالیا واقع شده است. داوینچی قبل از این تابلو هرگز نقاشی به این بزرگی روی چنین دیواری نکشیده بود و تجربه‌ای از استاندارد بودن یا نبودن آن نداشت. این نقاشی با استفاده از رنگ‌های آزمایشی مستقیماً روی دیوار گچی و خشک کشیده شده است و برخلاف نقاشی‌های دیواری که با رنگدانه‌های گچ مرطوب مخلوط می‌شوند، نتوانسته برای مدت زمان طولانی مقاومت خوبی از خود نشان دهد و در طول زمان، دچار آسیب‌های زیادی شده است. حتی قبل از به اتمام رسیدن تابلوی شام آخر، قسمت‌هایی از دیوار پوسته‌پوسته شدند که خود لئوناردو داوینچی مجبور شد آنها را تعمیر نماید. در طول سال‌های متعدد پس از آن نیز مشکلات زیادی مانند بمباران، موجب آسیب به تابلوی داوینچی شدند که اگرچه مسئولان تلاش زیادی برای مرمت و بازسازی آن کردند، اما امروزه نسخه اصلی آن تا حدودی آسیب دیده است و چیزی که امروزه ما از تابلوی شام آخر به چشم می‌بینیم، شاید بخش بسیار کوچکی از نسخه‌ی ابتدایی اثر را در خود داشته باشد.

خلاصه داستان شام آخر

این نقاشی عظیم (با ابعاد تقریبی ۴.۵ در ۸.۸ متر) لحظه‌ای را به تصویر می‌کشد که عیسی مسیح به دوازده حواری خود اعلام می‌کند یکی از آن‌ها به او خیانت خواهد کرد و واکنش‌های متفاوت هر یک از حواریون را به زیبایی به نمایش می‌گذارد. شام آخر داوینچی آنقدر مشهور است که احتمالاً نسخه‌های متعددی از آن را دیده‌اید. نقاشی شام آخر تفسیر عینی لئوناردو داوینچی از رویدادی است که در هر چهار انجیل شرح داده شده است. یک شب قبل از خیانت به مسیح توسط یکی از حواریون وی، عیسی آنها را برای صرف شام گرد هم جمع می‌کند. او به حواریون می‌گوید که می‌داند چه سرنوشتی در انتظار وی است.

مسیح برای نشان دادن این که همه‌ی آنها در نزد خدا یکسان و برابر هستند، پاهای حواریون را می‌شوید. در حین شام خوردن، مسیح به حواریون شیوه دقیق چگونگی مناسک شام خوردن به یاد وی را می‌گوید. این اولین مراسم شکرگزاری یا عشای ربانی است که برگزار می‌شود. تابلوی شام آخر دقیقا لحظاتی پس از گفت‌وگوی مسیح با حواریون خود در مورد خیانت یکی از آن‌ها، پیش از طلوع آفتاب، را به تصویر می‌کشد. 

به طور کلی، شام آخر چند ثانیه‌ای قبل از این که یکی از یاران عیسی مسیح به او خیانت کند را به تصویر می‌کشد. هر ۱۲ نفر به همراه عیسی در درجات مختلف در حال غذا خوردن دور یک میز هستند. زمانی که مسیح به آنها می‌گوید که قرار است یکی از این ۱۲ نفر به وی خیانت کنند، چهره هر یک از آنها تغییر می‌کند و دچار حالات متعددی می‌شود که همین تغییر، یکی از مهمترین دلایل زیبایی تابلوی شام آخر است. برخی از آنها احساس خشم، برخی عصبانیت، برخی شوک‌زدگی و برخی تعجب خیلی زیاد دارند.

تابلو شام آخر نماد چیست؟

در این صحنه، مسیح در مقابل آشوب حاکم، نمادی از آرامش و سکون است. در حالی که حواریون در طیف وسیعی از احساسات دست و پا می‌زنند، مسیح همچون جزیره‌ای آرام در میان این طوفان احساسات قرار دارد و با دیدگاهی وسیع و احساسی پایدار، به این صحنه نظم می‌بخشد. اشیاء اطراف مسیح، که نمادی از بی‌نظمی و آشوبی است که در نبود او حاکم است، به هم ریخته‌اند؛ در حالی که اشیاء مقابل او به ترتیب و نظمی خاص چیده شده‌اند. مسیح با گستردن بازوهایش که ممکن است نمادی از تثلیث مقدس باشد، به نان و نوشیدنی که پیش روی اوست اشاره می‌کند؛ این نان و نوشیدنی، هر یک نمادی از لحظه فداکاری عیسی مسیح هستند.

طرح پس زمینه تابلوی شام آخر داوینچی

شاید برای شما جالب باشد که حتی پس‌زمینه پشتی شخصیت‌ها در تابلوی شام آخر نیز با تفکر کامل کشیده شده است. به این صورت که لئوناردو داوینچی ساختار پرسپکتیو و پس‌زمینه این نقاشی را به طوری متعادل کرده است که دقیقاً پشت و سمت راست مسیح، ناپدید شود و این موضوع، نشان‌دهنده قدرت ذهن و آرامش وی است. به نظر می‌رسد که یک خط فرضی از بالای سر هر ۱۲ نفر به سمت وسط صفحه که پنجره سمت راست عیسی مسیح است، کشیده شده که ستون و سقف را نیز به نمایش می‌گذارد. خطوط مورب میز هم تا گوشی‌های ستون امتداد دارد و به نقاشی تعادل خیلی بهتری بخشیده است.

به طور کلی، داوینچی به‌خاطر عشق و علاقه خیلی زیاد خود به تعادل و تقارن، شهرت زیادی داشت. این موضوع در تابلوی شام آخر نیز به‌راحتی قابل‌مشاهده است. میز بزرگی که در وسط تصویر وجود دارد و همه چهره‌هایی که پشت آن دیده می‌شوند، به‌راحتی بیانگر این موضوع هستند. برای مثال، هر دو طرف مسیح به یک تعداد فرد نشسته‌اند و این موضوع، نشان‌دهنده تقارن در نقاشی است. منتقدان نیز اعلام کرده‌اند که با توجه به نمودارهای پرسپکتیو، همه علائم موجود در این تابلو در نقاط کلیدی وجود دارند که موجب جذابیت ظاهر تابلو و موقعیت درست قرارگیری فیگورها می‌شود.

چه کسانی در تابلوی شام آخر حضور دارند؟

زمانی که شما درباره تابلوی شام آخر لئوناردو داوینچی تحقیق می‌کنید، به احتمال خیلی زیاد نام بسیاری از یاران او که در تصویر هستند را نشناسید، چراکه بسیاری از افراد فقط مسیح را در این تصویر می‌شناسند و نهایتاً یهودا که در واقع با رنگ چهره تیره‌تری به تصویر درآمده است. یهودا کسی است که به مسیح خیانت می‌کند. اما سایر کسانی که در تصویر هستند، چه کسانی هستند؟ در ادامه، نام همه کسانی که در تابلوی شام آخر حضور دارند را نام می‌بریم.

• عیسی مسیح
• جان (John) البته بعضی از افراد معتقدند که این شخصیت می‌تواند مریم مجدلیه نیز باشد؛ چراکه نحوه لباس پوشیدنش شباهت خیلی زیادی به مسیح دارد و همچنین آرامش مسیح در چهره او نیز دیده می‌شود.
• پیتر (Peter)
• یهودا اسخریوطی (Judas Iscariot) (شخصی که به مسیح خیانت می‌کند)
• اندرو (Andrew)
• یعقوب کوچک (James the Lesser)
• بارتولومو (Bartholomew)
• توماس (Thomas)
• یعقوب بزرگ (James the Greater)
• فلیپ (Philip)
• متیو (Matthew)
• جود (Jude)
• سیمون (Simon)

راز تابلوی شام آخر

اگرچه به احتمال خیلی زیاد همه شما، تابلوی شام آخر را می‌شناسید و چیزهایی درباره آن شنیده‌اید و حتی شاید داستان آن را نیز بدانید، اما برخی حقایق درباره این تابلو هستند که شاید شما اطلاعی از آن نداشته باشید. در ادامه، برخی از این حقایق را به شما معرفی می‌کنیم که شناخت آنها می‌تواند اطلاعات شما را درباره این تابلو تا حد زیادی افزایش دهد.

۱. چهره مسیح بدون هاله

شام آخر یک صحنه مذهبی فوق‌العاده محبوب و پرطرفدار است که بسیاری از هنرمندان مشهور آن را به تصویر درآورده‌اند. بااین‌حال، بر خلاف سایر هنرمندان قبل از لئوناردو داوینچی، این هنرمند مشهور ترجیح داد که برای نشان دادن مذهبی بودن صحنه، روی چهره عیسی مسیح هاله‌ای نگذرد و چهره او را به طور واقعی ترسیم کند. از این رو، بسیاری از مورخان بر این باور هستند که لئوناردو داوینچی نه به خدا، بلکه به طبیعت اعتقاد دارد. از نظر داوینچی، خدا در طبیعت است؛ بنابراین، او برای همه شخصیت‌ها چهره‌ای مانند انسان می‌کشید.

۲. آزمایش شکست خورده تابلوی شام آخر

گفتیم که نحوه کشیدن تابلوی شام آخر توسط لئوناردو داوینچی، با سایر نقاشی‌های دیواری متفاوت بود، چراکه بقیه استادان دوره رنسانس برای کشیدن نقاشی‌های دیواری، نقاشی را روی دیوارهای گچی مرطوب به تصویر می‌کشیدند. این در حالی است که داوینچی اثر شام آخر را روی دیوار گچی کاملاً خشک در کلیسای سانتا ماریا دله گراتزیا در میلان ایتالیا کشید اما این آزمایش ناموفق بود، زیرا به‌خاطر خشک بودن دیوار، رنگ‌ها به‌درستی به دیوار نمی‌چسبیدند و فقط چند دهه بعد از به اتمام رسیدن این نقاشی، شروع به پوسته‌پوسته شدن کرد.

۲. نمک ریخته شده در این اثر نمادین است

بسیاری از مورخان و منتقدان اعتقاد دارند که بخش‌های قابل‌توجهی از این تابلو، شامل نمادهای مختلفی می‌شوند. به عنوان مثال، در کنار آرنج یهودا مقداری نمک ریخته شده است که گمانه‌زنی‌هایی درباره نماد آن می‌شود. با توجه به بحث‌هایی که درباره این نمک ریخته شده انجام شده‌اند، می‌توان گفت که نمک می‌تواند نشان‌دهنده بدشانسی، از دست دادن دین یا حتی رفتن عیسی مسیح از روی زمین باشد. همچنین کیسه پول در دستان یهودا، می‌تواند استعاره از دریافت پول توسط وی برای خیانت به مسیح باشد.

۳. انتخاب غذای شام آخر برای عیسی مسیح

نظر بسیاری از محققان و منتقدان درباره انتخاب داوینچی برای نوع غذای روی میز نیز بحث‌برانگیز است. این که غذای روی میز مسیح در عشای ربانی شاه ماهی است یا مارماهی، بحث زیادی را به وجود آورده است. زیرا هر یک از این مواد غذایی، دارای معنای نمادین مختص به خود هستند و با یکدیگر فرق می‌کنند. برای مثال، کلمه مارماهی در زبان ایتالیایی به معنای «آریگا» است. کلمه‌ای مشابه این کلمه نیز در زبان ایتالیایی وجود دارد که با نام «آرینگا» شناخته می‌شود که معنای تلقین را می‌دهد. بااین‌حال، در گویش شمالی ایتالیا، کلمه شاه ماهی با نام «رنگا» شناخته می‌شود که به معنای کسی است که دین را انکار می‌کند. با این فرض، به احتمال خیلی زیاد غذای روی میز باید شاه ماهی باشد، زیرا در تابلو شام آخر یکی از حواریون مسیح، وی را انکار می‌کند.

۴. پرسپکتیو تابلوی شام آخر مسیح

چیزی که این شاهکار نقاشی را فوق‌العاده حیرت‌انگیز می‌کند، ژرف‌نمایی اثر است. گویی نقاشی، بیننده خود را به درون این صحنه‌ی دراماتیک دعوت می‌کند. پیش از این نیز گفتیم که یکی از مهم‌ترین مواردی که باعث جذابیت و چشمگیر شدن تابلوی شام آخر شده، پرسپکتیو فوق‌العاده جذاب آن است که به شکل یک نقطه‌ای طراحی شده است. این پرسپکتیو باعث می‌شود که صحنه خیلی دراماتیک‌تر به نظر برسد. داوینچی برای رسیدن به این صحنه دراماتیک، میخی را به دیوار کوبید و سپس ریسمانی را به آن بست تا نشانه‌هایی را در تصویر به وجود بیاورد که زوایای نقاشی بهتر به چشم بیایند.

۵. تابلوی شام آخر ۱۰۰ درصد اثر داوینچی نیست

شاید برای شما جالب باشد که بدانید تابلوی مشهور شام آخر ۱۰۰ درصد توسط داوینچی انجام نشده است. در اواخر قرن بیستم، شخصی به نام پانین برامبیلا بارکیلون (Panin Brambilla Barcilon) و همکارانش، وظیفه ترمیم شام آخر داوینچی را بر عهده داشتند. آنها قسمت‌های متعددی از نقاشی مانند بخش‌های میکروسکوپی، نمونه‌های هسته‌ای، انعکاس سنجی و لایه‌های مختلف آن را بازیابی و مجدداً رنگ کردند. البته آنها تمام تلاش خود را کردند که همچنان نسخه اصلی حفظ شود و روی نسخه اصلی تا حد خیلی زیادی کار کردند. بااین‌حال، بسیاری از معتقدان باور دارند که تنها قسمت کوچکی از نقاشی‌ای که امروز ما می‌بینیم، اثر خود داوینچی است.

۶. وجود سه نسخه کپی از نسخه اصلی شام آخر

سه تن از شاگردان اصلی داوینچی که یکی از مهم‌ترین آن‌ها جامپیترینو (Giampietrino) بود، در اوایل قرن شانزدهم از نقاشی او کپی کرد. یک کپی کامل از این نقاشی توسط جیامپیترینو به وجود آمد که شباهت بسیار زیادی به نسخه اصلی داشت و در حال حاضر در آکادمی سلطنتی هنر لندن نگهداری می‌شود. در این نقاشی از رنگ روغن روی بوم استفاده شده است.

نسخه دوم کپی این نقاشی نیز توسط آندرئا سولاری (Andrea Solari) کشیده شد که در حال حاضر در موزه لئوناردو داوینچی در بلژیک قرار دارد. در نهایت، آخرین نسخه کپی برداری شده از تابلوی شام آخر نیز با دست‌های چزاره دا سِستو (Cesare da Sesto) کشیده شده و اکنون در کلیسای سنت آمبروژو در سوئیس است.

۷. تابلوی شام آخر مانند یک قطعه موسیقی است

بر اساس گفته‌های جووانی ماریا پالا (Giovanni Maria Pala)، موسیقی‌دان ایتالیایی، داوینچی تعدادی از نت‌های موسیقی را در نقاشی شام آخر گنجانده است. در سال ۲۰۰۷، پالا یک ملودی ۴۰ ثانیه‌ای را از نت‌هایی که به عقیده او در قطعه شام آخر وجود دارند، نواخت.

۸. نقاشی شام آخر مورد بی توجهی و سوء استفاده قرار گرفته است

در آخر، باید بدانید که با وجود اهمیت بسیار زیاد تابلوی شام آخر در سراسر تاریخ، همچنان مشکلاتی برای آن پیش آمده که یکی از مهمترین دلایل آن، بی‌توجهی به این تابلو و اثر هنری است. به عنوان مثال، در سال ۱۳۵۲ در صومعه سانتاماریا ایتالیا درب جدیدی باز کردند که این درب، موجب از بین رفتن تکه‌ای از پاهای عیسی مسیح در تابلو شد.

در اواخر قرن هجدهم نیز سربازان ناپلئون بناپارت این منطقه را به‌عنوان اسطبل غارت کرده و موجب زوال نقاشی لئوناردو داوینچی شدند. همچنین در طول جنگ جهانی دوم نیز نازی‌ها کلیساها و صومعه‌های موجود در ایتالیا را بمباران کردند و دیوارهای اطراف این نقاشی را به آوار تبدیل کردند. به همین دلیل نسخه‌ای که در حال حاضر از نقاشی شام آخر می‌بینیم، تفاوت‌های خیلی زیادی با نسخه اصلی کرده است.

۹. نقاشی شام آخر پایان جهان را پیش‌بینی می‌کند

خانم سابرینا اِسفورتزا گالیتزیا در سال ۲۰۱۰ چیزی را که در قالب نشانه‌های ریاضی و نجومی در اثر داوینچی مشاهده کرده بود، به‌ عنوان پیامی از سوی این هنرمند در مورد پایان جهان تفسیر کرد. بر اساس تفسیر او، داوینچی قصد دارد که بگوید پایان جهان در سال ۴۰۰۶ میلادی رخ می‌دهد.

۱۰. شام آخر بارها مورد مرمت قرار گرفت

شاهکار داوینچی بارها مورد تلاش‌های مرمت‌گران قرار گرفته است. برخی از این مرمت‌ها در سال‌های ۱۷۲۶، ۱۷۷۰، ۱۸۵۳، ۱۹۰۳، ۱۹۲۴، ۱۹۲۸ و ۱۹۷۸ انجام شده‌اند.